Abdalieva P. Pedagogika nazariyasi va tarixi


DIDAKTIKA- OQITISH VA MA`LUMOT NAZARIYASI



Download 0,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/35
Sana29.12.2021
Hajmi0,65 Mb.
#76720
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   35
Bog'liq
pedagogika nazariyasi va tarixi 3

DIDAKTIKA- OQITISH VA MA`LUMOT NAZARIYASI 
 
 R e J A : 
1. Didaktika xakida tushuncha. 
2. Oqitish jarayonining ma`nosi, tuzilishi va vazifalari 
3. Oqitish jarayonining asosiy bosqichlari. 
 
 A D A B I e T L A R  
1. « Pedagogika « Munovvarov       T-1996 
2. Pedagogika kursi   Tursunov   Nishonaliev 
3.  Pedagogika Mavlonova  T-2001  
4.  Pedagogika  PodlasOy  M-1999y   2-tom   94-134b 
 
T A Ya N Ch     T U Sh U N Ch A L A R : 
Didaktika, bilish, sezish, idrok, tasavvur, tafakkur, amaliet, bilim, kunikma, malaka, 
ma`lumot, ta`lim 
 
 
Didaktikaning  predmeti  ta`lim  tarbiya  muassasi  sharoitida  muallimning 
raxbarligi    ostida  amalga  oshadigan  uquv  jarayonidir.  Didaktikada    ana  shu 
jarayonning    konuniyatlari  tadqiq  qilinadi,  xar  xil  tipdagi    ta`lim  tarbiya 
muassasalarida  u  eki  bu  darajada  beriladigan  ta`lim  mazmunini  belgilashning  ilmiy 
asoslari    uqitish  vositalari  va  metodlarining  samoradorligini  oshirish  yullari  xamda 
ta`limning 
tashkiliy 
shaqllari 
ishlab 
chiqiladi. 
Didaktika  pedagogikaning  ta`lim  va  uqitish  nazariyasini  ishlab  chiqadigan 
tarmog`idir.  Didaktika  yunoncha  didaktikos  suzidan  kelib  chiqqan  bulib  uqitish, 
urganish ma`nosini bildiradi. Yaqin va Urta Sharqda Xorazmiy, Kindiy, Forobiy, Ibn 
Sino, Umar Xayem kabi mutaffakkirlar ilmiy didaktika asoschilaridir. A.Komenskiy, 
Shvetsariyalik  pedagog  I.P.Pestolotstsi,  nemis  pedagogi  A.Distverglar  evropada 
didaktikaning  rivojlanishiga  xissa  kushdilar.  Yuqorida  aytib    utilgan  Shark 
mutaffakirlari    qarashlarining  muxim  xususiyati    shundaki,  mazkur  olimlar  doimo 
predmetning    kiefasi  inson  ongida  mavxumlashuvi  jareniga,  mana  shu  predmetning 
moxiyati  va  uziga    xosligini  tushunish  sodir  bulishi  xamda  shaqllanishiga  etibor 
berganlar.Ular  bilishning  predmeti  va    monbalariga,  bilish  jarayoni    qanday 
bosqichlardan  tarkib    topishi  ga,  bilish  faoliyati  bilan  amaliy  faoliyat  urtasidagi 
munosabatlarga qiziqqanlar. Xorazmiy shaxsning uzluksiz kamol topish nazariyasini 
rivojlantirish  borasida  muxim    xizmat  qildi,  induktiv    va  deduktiv  taffakkurdagi 
aloxidalik xamda umumiylikning birligi printsipini muayanlashtirdi. 
Kindiy  substantsiyani    barcha  ilmiy  bilimlarning  predmeti  sifatida  kurib 
chiqishda eng avvolo mikdor va sifatni xissiy idrok etish zarurligini tasdiqladi. Kimki 
miqdor va sifatni bilmasa, u substantsiyani bilishdan xam  maxrumligini uqtirdi. Olim 
uzining  didaktik  g`oyalarida  xissiy  va  ratsional  bushliqni  ifodaladi.  Xissiy  bilish  va 
narsalarni  bilishdan  iborat  bulsa,  ratsional  bilish  umumiy  narsalarni  bilish  ekanini 
ta`kidladi. Uning fikricha xissiy bilish faqat aql uchun material beradi. 
Forobiy  uqitish  metodlarining  tasnifini  ishlab    chiqqan.  Ularni  amaliy  va 
nazariy metodlarga ajratgan, shu tariqa uqitishning amaliy  yunalishi  va kishilarning 


xaeti  xamda  kundalik  faoliyati  bilan  boglikligi  g`oyalarini  olga  surgan.  Olim 
uqitishning  tajriba-kursatmali,  induktiv  va  deduktiv,  amaliy  metodlariga  aloxida 
e`tibor  bergan.  Barcha  metodlarni  oquvchining  xaetiy  tajribasiga,  mantiqiy 
tafakkuriga tayangan xolda birlashgan. 
Forobiy matematika fani  misollari asosida uqitishning ilmiylik, kursatmalilik, 
tushunarlilik va izchillik printsiplarini ishlab chiqqan. Bilish jarayonining va fandagi 
bilim  shaqllarini moxiyatini eritgan. 
Borliqning    aks  etilishi  sifatidagi  xissiy  bilish  muammosi  va  eng  asosiy 
masala-bilishning    manbalari  doimo  Beruniy  nazariy  bilish  faoliyatining    diqqat 
markazida turdi. Olim bilishning nazoriy asosini cheksiz va uzluksiz jarayon sifatida 
taxlil xamda  talqin qildi. 
G`Oqish  va    takrorlash  orqali,-deb  ezgan  Beruniy,-dunening  tuzilishini, 
osmonning va er shaqllarini bilish astronomiya fani uchun g`oyatda foydalidir. 
Ibn  Sinoning  bilim  orqali  erishiladigan  natijalari  xakidagi    ta`limoti  uqitish 
nazariyasida  aloxida  urinni  egalladi.  Uning  fikricha,  buyumlarni  chinakam  bilishga 
tashqi  kurinishini  taxlil  qilish  sabablarini  aniqlash  asosida  aql  bilan  erishiladi.Ibn 
Sino  aqlning  rivojlanish  bosqichlarini  ishlab  chiqqan.    Mushoxada  bilan  idrok 
qilishning  birinchi  bosqichi  aqliy  kategoriyalarni  tushuntirishdir.  Ikkinchi  bosqich 
ikki  xil  fikrni  idrok  etishdir.  Rivojlanishning  uchinchi  bosqichiga  uzlashtirilgan 
fikrlarni idrok etish bilan erishiladi. Shunda uni  xakiqiy aql deyiladi. 
Abdulla  Avloniy  (1878-1934)  uzining  barcha  tadqiqotlarida  ilm  muammosini 
birinchi    uringa  kuygan.  «Alxosil-deb  ezgan  edi  u,  -butun  xaetimiz,  salomatligimiz, 
saodatimiz,  sarvatimiz,  maishatimiz,  ximmatimiz,  g`ayratimiz,  dune  va    oxiratimiz 
ilm  bilan  bogliqdir..Shuning  uchun  uqimoq,  bilmak  zamonlarini  quldan  bermay 
vujudimizning  dushmani  bulgan  jaxolatdan    qutulmakka,  jonimiz  boriga  sa`i 
kilmagimiz lozimdur.» 
Xamza  uz  tadqiqotlarida  tovushli  savod  urganishi  metodini  ishlab  chiqqan. 
Uning  bosh  g`oyasi  uqitish  va  tarbiyalashga  kompleks  endoshish,  eshlarning  aqliy, 
axloqiy va estetik tarbiyasini uzaro bog`liq xolda amalga oshirishdan iborat edi. 
 Didaktika  tushunchasini  Yan  Amos  Komenskiy  (1592-1670)    xam  ana  shu 
yusinda sharxlagan. Uning bu boradagi  fikr muloxazalari 1657 yilda  nashr etilgan. 
Xammaga  xamma  narsani  uqitishning  universal  san`ati  ifodalangan  G`Buyuk  
didaktika»  nomli  asarida  baen  qilingan.  Lekin  Komenskiy  didaktika  faqat  uqitish 
sa`atigina  emas,  balki  tarbiyalash  sa`atidan  ham  iboratligini  qayd  qilgan  va  tarbiya 
xar  tamonlama  axloqiylik  yunalishdagi  fe`l  atvorni    shaqllantirishning  zarur  sharti 
ekanini xam uqtirgan. 
Didaktikanini  yuqoridagicha  tushunish  XIX  asr  boshigacha,  ya`ni  taniqli 
nemets  pedagogi  va  faylasufi  Iogann.  Genrix  Gerbart  (1776-1841)    didaktikaning  
asosiy nazariyasini ishlab chiqqunigacha davom etgan. 
Didaktikaning asosiy kategoriyalari. 
Uqitish  nazariyasi  bilimlar,  ma`lumotlar  va  faktlarning  katta  zaxirasiga  ega, 
ularning  bir  qismi  tizimlashtirilgan,  tartibga  solingan.  Uqitish  jarayoning  
strukturaviy  komponentlari-  maqsadli  rag`botlantirish-motivlashtirish,  mazmuniy, 
xarakat -faoliyat uqitishning  shaql va metodlarining  ajratilish aloxida axamiyat kasb 
etadi.  Mana  shu  komponentlarning    ajratilgani  Oqituvchi  bilan  oquvchilarning  
birgalikdagi  faoliyati    qonuniyatlarining    tabiatini  chuqurroq  tushunish  imkonini 
beradi. 


Pedagogik  echimlarni tanlash nazariyasi  ishlab chiqishning metodologik asosi 
uqitish  jarayoning  mavjud  barcha  qonuniyatlari  xisobga  olish  fikri  bilan  barcha 
qonuniyatlari  xisobga  olish    fikri  bilan  muntazam    aloqada  buladi.  Pedagogik  va 
psixologik  shart  sharoiyatlarni    aniqlash  asosida    uqitishning  optimalligi  
mezonlarining    asoslari    tarkib  toptirilgan  va  ularning    eng  axamiyatlilari 
kuyidagilarpdan iborat: 
Oqitish  optimal  bulish  uchun  xar  bir  oquvchi  uzining  xakiqOy    uqish 
imkoniyatlariga    muvofiq  darajada    uzlashtirishlari    tarbiyalanishi  va  kamol  topishi 
shart: 
uqitish  optimal  bulishi  uchun  oquvchilar,  oqituvchilar  darsdagi    va  uydagi 
ishlar  vaqtining  uzlari  uchun  gigienik  jixatdan  belgilangan  normasiga  ega  bulishi  
kerak.  Rejalashtirishning  olptimallashtirishning    asosiy  yullari  uqitishning 
vazifalarini  ta`lim berish, tarbiyalash va kamol toptirish bilan birgalikda loyixalashga  
kompleks  endashish  xamda    uqitish  vazifalarini    u  omalga  oshadigan  tizimning 
xususiyatlarini xisobga olgan xolda  muayanlashtirishdir. 
Ishni  rejalashtirishda  kuyidagi  rejalardan  foydaloniladi.    Uqitish  mazmuning 
quyilgan  vazifalarini eng muaffakiyatli xal qilishni ta`minlaydigan optimal variantini 
tanlash.  
Oqitishning  quyilgan  vazifalarini  belgilangan  vakt    ichida  muvafaqiyatli  xal 
etishni    ta`minlaydigan  metodlari  va  vositalarini  tanlash  ,masalalarni  muvafaqiyatli 
xal  etishni  ,    shu  jumladan  oquvchilarga  tabaqali  endashishini  ta`minlaydigan  
tashkiliy shaqllarini  tanlash. Ta`lim mazmuninida  jamiyatning ma`naviy va moddiy 
elementlar  shu  jumladan  tabiat    jamiyat    va  inson  xakidagi bilimlar  .  ijodiy  faoliyat 
tajribasi,  insonning  munosabatlari,  boshkarish  faoliyati  xulki  va    xaeti  ifodalanishi 
lozim.  
Ta`limning  mazmuni  umumiy  politexnik  va  kasbkorlik  komponentlarining  
birligini  aks  ettirishi  kerak.  Ta`limning  mazmuni  muayan  eshga  karatiladi  va 
jamiyatning rivojlanish darajasidan kelib chiqadi. Ta`limning mazmunidagi ajratilgan  
turt komponent  xajmi va mazmuni buyicha  aynan  muvofik bulishi kerak.  
Maktab  rivojlanishning  xozirgi  boskichida  ta`limning  komp`yuterlashtirish 
masalasi  g`oyat muxim axamiyat kasb etadi. 
Ta`lim  nazariyasidan  muammoli  kamol  toptiruvchi  uqitishni  joriy  etish,  
shuningdek  uquv  jarayonini  tabakalashtirish  va  individuallashtirish  yullarini  izlash 
buyicha  faol ishlar olib borilmoqda. 
Muammoli  kamol  toptiruvchi  uqitishning  nazariyada  ishlab  chiqilgan  asosiy 
g`oyalarini  kuyidagicha  ta`riflash mumkin.  
Ta`limiy  bilishni  ilmiy  bilishga  muvofiq  modellashtirish  g`oyasi,  ya`ni 
muammoli  vaziyatni vujudga keltirish gipotezani olga  surish  gipotezani   asoslash-
gipotezani    xal  qilish  uni    tasdiqlash  yaki  rad  etishdek  zarur    zvenolarni  uz  ichiga 
olgan muammoli  uqitish. 
oquvchilarning    ijodiy  imkoniyatlari  va  qobiliyatlarini  rivojlantirish,  ularda 
tadqiqotchilik yusindagi kunikma va malakalarni ustirish g`oyasi. 
Muammoli uqitish nazariyasida  qator  qonuniyat lar ifodalandi va eksperiment 
yuli  bilan  asoslandiki,  ulardan  muammoli  dars  utish  bilan  muammoli  urgatishning 
birligi  va  bir-birini  taqoza  etishi,  oquvchilarning  tayerligi  darajasi  bilan  muammoli 
urgatish  darajasining muvofiqligi kabi qonuniyatlarni ajratish mumkin. 


Ishlab  chiqilgan  faollik  nazariyasi  uquv  jarayonida  bilimlarni  uzlashtirish. 
ularni qayta  ishlash va qullashning ( muammoli va reproduktiv)  usullarini urganish 
buuicha  tashkil  etiladigan  uzini-uzi    boshqakriladigan  faollikdan  iboratdir.  Mazkur 
qonuniyatlar  asosida  amaliy  jixatdan    muxim  axamiyatga    molik  quyidagi  nazariy 
qoidalarni  ifodalash  mumkin:  Faollashtirish  vositalari  tizimi,  ta`limning  mazmuni, 
uqitishning  shaql  va  metodlari  uqitishning  asoslangan,  maqsadga  muvofiq  uz-uzini 
boshqaradigan  jarayon  sifatida  tashkil  qilishni    ta`minlash  uchun  ular  kuyidagi 
talablarga javob berishi kerak. 
-Ta`limning  xamma  bosqichlarida  oquvchilarda  uqitishning  ichki  motivlarini  
quzg`atish va rivojlantirish, 
-oquvchilarni  uz  oldilariga  tegishli  maqsadlarini  quyish  va  kelgusidagi 
faoliyatlarini rejalashtirishga rag`batlantirish mexanizmini takomillashtirish, 
oquvchilarda  oxborotlarni  qayta  ishlashga  doyir  ta`limiy  va  aqliy 
kunikmalarning shaqllanishini ta`minlash, 
oquvchilarning  uquv-bilish  maqsadlariga  erishish  uchun  jismoniy  va  axloqiy, 
ifodaviy kuchlarini oshirish,  
Ta`lim  jarayonida  nazorat  va  uzini-uzi  boshqarish  orqali  oquvchilar  uzining 
uquv  bilish  faoliyatini  baxolashini  ta`minlash.  Shu  koydalarga  rioya  qilish  ta`lim 
samoradorligini yanada oshadi. 

Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish