Abdalieva P. Pedagogika nazariyasi va tarixi


KADRLAR TAYYORLASH MILLIY MODELI



Download 0,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/35
Sana29.12.2021
Hajmi0,65 Mb.
#76720
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35
Bog'liq
pedagogika nazariyasi va tarixi 3

KADRLAR TAYYORLASH MILLIY MODELI. 
OQITUVCHI VA UNING JAMIYATDAGI URNI 
 
                                   ReJA: 
1. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi va uning mohiyati. 
2.Kadrlar tayyorlashning  Milliy modeli va uning uziga xos xususiyatlari. 
Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qimlari.  
3.Kadralr  tayyorlash  milliy  modelini  haetga  tadbiq  etish  ishining 
ahamiyati. 
4. Oqituvchi va uning shaxsiga quyiladigan talablar.  
 
                Tayanch tushunchalari. 
 
«Kadarlar tayyorlash milliy dasturi,», kadrlar tayyorlash milliy modeli, kadrlar 
tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismlari,»portlash effekti», Oqituvchi, oquvchi 
shaxsiga quyilaetgan talablar.  
1.  Ozbekiston  respublikasi  siesiy  mustaqillikni  qulga  kiritgach  ijtimoiy 
haetimizning  barcha  sohalarida  islohatlar  amalga  oshirila  boshaladi.  Totolitar 
boshqaruv usuli asosida ish yuritilaetgan xalq ta`limi tizimida ham sungi un yilliklar 
davomida yuzaga kelgan muammolarni hal etish vazifasi respublika hukimati hamda 
mutasaddi  tashkilotlarni  ta`lim  tizimida  ham  jiddiy  uzgarishlarni  amalga  oshirishga 
undadi.  Bu  boradagi  sa`iy-xarakatlarimizning  samarasi  sifatida  1992-yil  iyul`  oyida 
Mustaqil    Ozbekistonning  ilk.  «Ta`lim  tug`risida»gi  qonun  qabul  qilindi.  Mazkur 
qanun  mazmunida  respublika  ta`lim  tizimi,  uning  asosiy  yuyunalishlari,  maqsad, 
vazifalar, ta`lim boshqichlari va ularning mohiyati kabi masalalar uz ifodasini topdi. 
Ozbekiston  Respublikasi  istiqlolini  ta`lim  muassasalari  halq  hujaligini  turli 
sohallari  uchun  tayerlaetgan  kadrining  kasbiy  tayergarlik,  aqli  salohiyati  hamda 
ijodiy  qobiliyati  belgilaydi  degan  g`oya  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»nin 
yaratilishi  uchun  asos  buldi.  Mazkur  hujjat  Respublika  ta`lim  tizimida  amalga 
oshirilaetgan  islohotlar  mazmunini  ochib  beruvchi  muhim  hujjatdir.  Unda  ta`limiy 
islohatlarning asosiy maqsadi «inson uchun har tamonlama uyg`un kamol topishi va 
farovonligi,  shaxs  manfaatlarini  ruebga  chiqarishning  sharoitini  va  ta`sirchang 
mexanizmini  yaratish,  eskirgan  tafakkur  va  ijtimoiy  xulq  atvorning  andozalarni 
uzgartirish» dan iborat ekanligi qayd etib utildi. 
Dastur  kadrlar  tayyorlash  milliy  modelini  ruebga  chiqarishni  har  tomonlama 
kamol  topgan,  jamiyatda  turmushga  moslashgan,  ta`lim  va  kasb  hunar  dasturlarini 
ongli  ravishda  tanlash  va  keyinchalik  puxta  uzlashtirish  uchun  ijtimoiy-  siesiy, 
huquqiy,  psixologik-  pedagogik  va  boshqa  tarzdagi  sharoitlarni  yaratishni,  jamiyat, 
davlat va oila oldida uz javobgarligini xis etadigan fuqarolarni nazarda tutadi. 
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ning maqsadi- ta`lim sohasini tubdan isloh 
qilish,  uni  utmishdan  qolgan  mafkuraviy  qarashlar  va  sarqitlardan  tula  holos  etish, 
rivojlangan  demokratik  davlatlar  darajasida  yuksak  ma`naviy  va  ahloqiy  talabalarga 
javob  beruvchi  yuqori  malakali  kadrlar  tayyorlash  milliy  tizimini  yaratishdan 
iboratdir. 
Ushbu maqsadni ruebga chiqarish quyidagi vazifalar hal etilishini talab etiladi: 


-ta`lim    va  kadrlar  tayyorlash  tizimini  jamiyatda  amalga  oshiraetagn  yangilanish, 
rivojlangan demokratik huquqiy davlat qurulishi jarayonlariga moslashish. 
-Kadrlar  tayyorlash  tizimi  muassaslarini  yuqori  malakali  mutaxassiislar  bilan 
ta`minlash, pedagogik faoliyatining nufuzi va ijtimoiy maqomini kutarish: 
-Ta`lim  oluvchilarni  ma`naviy  axloqiy  tarbiyalashning  va  ma`rifiy  ishlarning 
samarali shaqllari hamda uslublarini ishlab chiqish va joriy etish: 
-  Ta`lim  va  kadrlar  tayyorlash,  ta`lim  mutaxassislarini  attestatsiyadan  utkazish  va 
akkreditatsiya qilish sifatida baho berishning holis tizimini joriy etish: 
-kadrlar  tayyorlash  sohasida  uzaro  manfaatli  halqaro  hamkorlikni  rivojlantirish  va 
hokazolar. 
Milliy  dasturning  maqsad  va  vazifalari  bosqichma-bosqich  amalga  oshirilib 
boradi.  Har  bir  bosqich  muayyan  vazifalarni  hal  etishni  nazarda  tutadi.  Vazifalar 
quydagilardan iboratdir. 
Birrinchi  bosqich  (1997-2001)-mavzud  kadrlar  tayyorlash  tizimining  ijodiy 
salohiyatini  smaqlab  qolish  asosida  ushbu  tizimi  isloh  qilish  va  rivojlantirish  uchun 
huquqiy,  kadrlar  jixotidan,  ilmiy-uslubiy,  moliyaviy  moddiy  shart-  sharoiylar 
yaratish. 
Ikkinchi  bosqich(2001-2005)  milliy  dasturni  tuliq  ruebga  chiqarish,  mehnat 
bozorining  rivojlanishi  va  real  ijtimoiy-  iqtisodiy  sharoitlarni  hisobga  olgan  holda 
urta aniqliklar kiritish. 
Uchinchi bosqich (2005va undan keyingi yillar) tuplangan tajribani tahlil etish 
va umumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga 
muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish. 
Kadrlar  tayyorlash  milliy  modeli  faqat  ta`lim  tarbiyadangnina  iborat  bulib 
qolmay,  bir-biriga  bog`liq  kupgina  haetiy  bosqichlarni  ham  uz  ichiga  oladi.  Milliy 
model- bu shaxs, davlat va jamiyat, uzliksiz ta`lim, fan va ishlab chiqarishning uzaro 
hamkorligi, ularning bir-biriga aloqasini aks ettiradi. 
Kadrlar  tayyorlash  milliy  modelining  asosiy  tarkibiy  qismlari  quydagilardan 
iboratdir: 
1)  Shaxs-kadrlar  tayyorlash  tizimining  bosh  sub`ekti  va  ob`ekti,  ta`lim 
sohasidagi xizmatlarning iste`molchisi va ularni amalga oshiruvchi: 
Shaxs  uzliksiz  ta`lim  jarayonida  duneviy,  ilmiy  bilimlarni  uzlashtirib,  fan 
asoslarini puxta egallab ishlab chiqarish sohalari bilan tanishib, shunungdek, ijtimoiy- 
gumanitar fanlarni urgatish hamda izchil uzliksiz ravishda tashkil etuvchi tarbiyaviy 
tadbirlar  asosida  insoniy  sifatlarni  uzlashtirib  borar  ekan  yillar  davomida  undan 
yuksak  ma`naviy  saolohiyat  va  muayyan  yunalish  buyicha  kasbiyts  mahorat 
shaqllanib boradi. Shaxs eng avvalo uz oldiga muayyan maqsadni quya olishi hamda 
unga erishish yulida tinimsiz izlanishi, uqib urganishi lozim. Shu tariqatina u ijtimoiy 
raqobatga chidamli kadr (mutaxassis) sifatida kamolga etadi. 
2)  Davlat  va  jamiyat-  ta`lim  va  kadrlar  tayyorlash  tizimining  faoliyatini 
tartibga  solish  va  nazorat  qilishni  amalga  oshiruvchi  kadrlar  tayyorlash  va  ularni 
qabul qilib olishning kafillari: 
Shaxs  kamolati  nafaqat  uzi  uchun,  balki  davlat  va  jamiyat  taraqqietining, 
ravnaqi  uchun  ham  muhim  ahamiyatga  egadir.  Fuqarolari  komil  insonlar  bulgan 
mamlakat istiqboli porloq buladi. 
Shaxs  davlat  (jamiyat)  urtasidagi  aloqa  ikki  tamonlama  xususiyatga  ega.  Shu 
bois har qanday davlat uz fuqoralarining yashash, mehnat qilish, shuningdek, iqtidorli 


va  salohiyatini  ruebga  chiqarishi,  uni  namaen  eta  olishi  uchun  etarli  darajada  shart-
sharoit yaratib bera olishi lozim. 
3) Uzliksiz ta`lim- malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bulib, 
ta`limning  barcha  turlari  davlat  ta`lim  standartlarini,  kadrlar  tayyorlash  tizimini 
tuzimlmasi va uning faoliyat kursatish muhitini uz ichiga olshadi. 
 
Uzliksiz  ta`lim  jarayoni  shaxsning  har  tomonlama  qaror  topishi  uchun  eng 
qulay  davr  sanaladi.  Mazkur  davrda  shaxs  fan  asoslari  hamda  kasb-hunar 
ma`lumotlarini  uzlashtiradi,  komil  inson va  malakali  mutaxassis  qiefasida  aks  etishi 
lozim bulgan sifatlariga ega bulib bora, unda muyayan duneqarash shaqllanadi.  
 
Bu esa shaxs kamolotida muhim ahamiyatga egadir. 
Demak,  uzluksiz  ta`lim-milliy  modulning  asosiy  tarkibiy  qismlaridan  biridir. 
Unga  kura  mamlakatimizda  uzluksiz  ta`lim  tizimining  faoliyat  olib  borishining 
Davlat  ta`lim  standartlari,  turli  darajalariga  ta`lim  dasturlarining  izchilligini  asosida 
ta`minlanadi. Uzluksiz ta`lim quyidagi ta`lim turlarini uz ichiga oladi. 
 
-maktabgacha ta`lim. 
 
-ummiy urta ta`lim. 
 
-urta maxsus, kasb-hunar ta`limi. 
 
-oliy ta`lim. 
 
-oliy uquv yurtidan keyingi ta`lim. 
 
-kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash. 
 
-maktabdan tashqari ta`lim. 
Uzluksiz  ta`lim tizimi xususiyati, maqsad va vazifasi nimada.. 
Oliy  ta`lim.  Oliy  ta`limga  akademik  litsey  va  kasb-hunar  kollejini  tugatgan 
shaxslargina  qakbul  qilinadi.  Oliy  ta`lim  ikkinchi  bosqichida,  ya`ni  bakalavriyat 
hamda magistratura yunalishida amalga oshiriladi. 
Bakalavriyat mutaxassisliklari yunalishi buyicha fundamental` va amaliy bilim 
beradigan,  ta`lim  olish  muddati  kamida  turt  yil  davom  etadigan  tayanch oliy  ta`lim. 
Bakalavr  darajasiga  ega  bulgan  shaxs  oliy  ta`lim  tizimi  yunalishdagi  uzi  tanlagan 
soha  buyicha  oliy  ma`lumotli  mutaxassis  hisoblanadi  va  davlat  Klassifikatorida 
belgilangan lavozimda ishlash huquqiga ega buladi. 
 
Magistratura-  aniq  mutaxassislik  buyicha  fundamental  va  amaliy  bilim 
beradigan, bakalavriyat negizida ta`lim muddati kamida ikki yil davom etadigan oliy 
ta`limdir. Undagi tahsil yakuniy klassifikatsion davlat attestatsiyasi va etkaziladi. 
 
Magistr-darajasidan  farqli  ma`lum  ixtisoslik  buyicha  yuqori  malakali 
mutaxassis  xisoblanib,  u  ilm-fan  sohasida,  ishlab  chiqarishning  ma`suliyatli  
lavozimlaridan faoliyat kursatadi. U aspiranturaga kirish huquqiga ega.  
 
 
Oliy uquv yurtidan keyingi ta`lim. Ta`limning bu turi ikkinchi darajada amalga 
oshiriladi. 
Birinchi  darajada  aspirantura  bulib,  magistrlik  negzida  uch  yil  (turt  yil  sirtqi) 
davom etadi. 
 
Ikkinchi daraja doktorantura ham 3 yil davom etadi.  
Ikkala  darajaning  ham  maqsadi-muyayan  mutahassisliklar  buyicha  oliy  toifali 
ilmiy pedagogik kadrlar shaqllantirishdan iboratdir. 
4)  Fan-yuqori  malakali  mutaxassislik  tayerlovchi  va  uladan  foydalanuvchi, 
ilg`or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchi. 
Fan-milliy  modelimizning  asosiy  tarkibiy  qismlaridan  biri  bulib  u  barkamol 
inson  va  etuk  mutaxassisni  shaqllantirining  ilmi-pedagogik  asoslarini  yaratishni, 


shuningdek  fan  hamda  mutaxassislik  yunalishlari  va  tarmoqlari  buyicha  ta`lim 
konstitutsiyalari,  uquv  darslari  reja  va  darsliklar,  (qullanmalar)  ni  yaratish  ta`lim 
jarayonini  tashkil  etishini  moddiy  va  ma`naviy  jihatdan  qullab-quvvatlashni  uz 
zimmasiga olishi lozim. 
4)  Ishlab  chiqarish-kadrlarga  bulish  ehtiejini  shuningdek  ularning  tayergarlik 
sifati  va  saviyasiga  nisbatan  quyiladigan  talablarni  belgilovchi  asosiy  buyurtmachi, 
kadrlar tayyorlash tizimini   moliya  moddiy-texnika jihatdan ta`minlash jarayonining 
qatnashchisi. 
Avallari  ishlab  chiqarish  tayer  kadrlar  kuchi  salohiyatidan  foydalanuvchi 
iste`molchi sifatidagina faoliyat olib borgan bulsa, bugungi kunda ushbu faoliyatning 
mazmuni tubdan uzgardi. 
Endilikda ishlab chiqarish kadrlarni tayyorlash sifati va saviyasiga nisbatan uz 
talablarini  quya  oladi.  Shu  bilan  bir  qatorda  sifatli  hamda  yuksak  saviyadagi 
mutaxassisning  tayerlab  etishtirish  yulida  uzluksiz  ta`lim  hamda  fan  tarmoqlarini 
moliyaviy  moddiy-texnik  jihatdan  qullab-quvvatlash  majburiyatini  uz  zimmasiga 
oladi.  
Bizning  nazarimizda  zamonaviy  Oqituvchi  qiefasida  quyidagi  fazilatlar 
namaen bula olishi kerak. 
1. Oqituvchi jamiyat ijtimoiy haetda ruy beraetgan uzgarishla olib borilaetgan 
ijtimoiy  islohatlar  mohiyatini  chuqur  anglab  etishi  hamda  bu  borada  oquvchilarga 
tug`ri, asosli ma`lumotlarni berib borishi lozim.                 
2.  Zamonavi  Oqituvchi  ilm-fan,  texznika  va  texnologiya  yangiliklari  va 
yutuqlaridan xabardor bulishi talab etiladi. 
3.  Oqituvchi  uz  mutaxassisligi  buyicha  chuqur,  puxta  bilimga  ega  bulishi,  uz 
ustida tinimsiz izlanishi lozim.  
4.  Oqituvchi  pedagogika  va  psixologiya  fanlari  asolarini  puxta  bilish,  ta`lim-
tarbiya  jarayonida  oquvchilarning  esh  va  psixologik  xususiyatlarini  inobatga  olgan 
holda faoliyat tashkil etishi kerak. 
5.  Oqituvchi  ta`lim-tarbiya  jarayonida  eng  samarali  shaql,  metod  va 
vositalardan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega bulmog`i lozim. 
6.  Oqituvchi  ijodkolr  tashabbuskor  va  tashkilotchilik  qobiliyatiga  ega  bulishi 
shart. 
7. 
Oqituvchi 
yuksak 
darajadagi 
pedagogik 
mahoratga, 
chunonchi 
kommunikativlik  laeqatiga,  ega  bulishi  pedagogik  texnika  (nutq,  yuz,  qul-oeq,  va 
gavda harakatlari mimika, jist, patolimika) qonuniyatlarini chuqur uzlashtirib olishga 
erishishi lozim.   
Oqituvchi  nutq  madaniyatiga  ega  bulishi  uning  nutqi  quyidagi  xususiyatlarni 
uzida aks ettira olishi kerak. 
a) nutqning tug`riligi. 
b) nutqning aniqligi. 
v) nutqning ifodaviyligi 
g)  nutqning  sofligi  (uning  turli  sheva  suzlaridan  holi  bulib,  faqat  adabiy  tilda 
ifoda etilishi) jargon (muyayan kasb eki soha mutaxassislikka xos suzlar), vorvarizm 
(muayyan  millat  tilida  baen  etilgan  nutqda  uzga  millatlarga  xos  suzlarga  urinsiz 
qullanishi),  vul`garizm  (xaqorat  qilish,  sukishda  qullaniladigan  suzlar)  hamda 
komtsilyarizm (urni bulmagan vaziyatlarda rasmiy nutqlarda) suzlardan xoli bulishi, 
Oqituvchi nutqi sodda, ravon va tushunarli bulishi kerak. 


 
d) nutqning ravonligi. 
j)  nutqning  boyligi  (suzlar,  maqolalar,matallar  hamda  kuchirma  gaplardan 
foydalana olish). 
9.  Oqituvchi  kiyinishi  madaniyatiga  (sodda,  ozoda,  bejirim,  kiyinishi),  ta`lim 
tarbiya  jarayonida  Oqituvchining  turli  hil  diqqatni  tez  jalb  etuvchi  bezaqlar  (oltin, 
kumush taqinchoqlardan  foydalanmasligi, fasl, esh, gavda tuzilishi, yuz qiefasi, hatto 
soch  rangi  va  turmagiga  muvofiq  ravishad  kiyinishi  uzlashtirishga  erishish)  ega 
bulishi. 
 
10. Oqituvchi shaxsiy haetda pok, atrofdagilarga urnak bula olishi lozim. 
Oqituvchi  shaxsining  mazkur  talablarini  uzida  aks  ettira  olgan  qiefasi  uning 
oquvchilar,  hamkasblar  hamda  ota-onalar  urtasida  obru  e`tibor  qozonishini 
ta`minlaydi. 
Yuqorida baen etilgan fikrlarga tayanib quyidagi hulosaga kelishimiz mumkin. 
1.  «Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi»  Ozbekiston  Respublikasida  ta`lim 
tizimida amalga oshirilaetgan islohatlar mazmunini uzida aks ettirgan muhim me`eriy 
hujjat bulib, istiqbol uchun yullanmadir.          
2.  «Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi»  da  alohida  takidlangan  Milliy  modul-
Respublikamizning  Milliy-xududiy  xususiyatlarini  inobatga  olish  hamda  ilg`or  fan, 
texnika  va  texnologiya  yutuqlari  vositalarida  tayerlangan  kadr  (mutaxassis)-komil 
inson va etuk mutaxassis qiefasini uziga aks ettiruvchi me`erdir.     
3.  «Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi»  g`oyalarning  amalietga  tadbiq  etilishi 
Respublika  ijtimoiy  haeti  uchun  muhim  sanalgan  bir  qator  holatlarning  qaror 
topishiga olib keladi.     
4.  Ozbekiston  Respublikasida  «Ta`lim  tug`risida  «gi  qonuni  va  «Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi» g`oyalarini  amalga oshirish jarayonida Oqituvchi kadralar 
uziga  xos  muhim  rolni  bajaradilar.  Barkamol  inson  va  etuk  mutaxassis  Oqituvchi 
(murakkab tarbiyachi) lar qulida kamolga etar ekan, eng avvalo ularning shaxsi ham 
bir  qator  ijodiy  sifatlarni  uzida  aks  ettira  olshi  lozim.  Shundagina  biz  uzimiz  orzu 
qilaetgan shaxsni (mutaxassisni) tarbiyalay olishga muyassar bulamiz. 
 
 
              
              SAVOLLAR. 
1. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ning bosh g`oyasi  nimadan iborat. 
2. Milliy modul nima. 
3. Kadrlar tayyorlash milliy modulining asosiy  
   tarkibiy qismlari nimalardan iborat 
4. Uzluksiz ta`lim tizimining mohiyatini aytib  
   bering. 
5. Oliy uquv yurtidan keyingi ta`lim. 
6. Pedagogika kasbi qanday kasb va bunga sizning  
   munosabatingiz. 
7. Oqituvchining shaxsiy sifatlari va pedagogik odobi    
    qanday bulishi kerak. 
i.
 
Oqituvchining mahorati va ijodkorligi tamoyillari nimadan iborat. 
9. Hozirgi davr Oqituvchisiga quyilgan pedagogik talab. 
 



Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish