Abdalieva P. Pedagogika nazariyasi va tarixi

 
 
 
 
 

---

ODOB-AHLOQ TARBIYASI 
        ReJA. 
 
1.Odob-ahloq tarbiyasining maqsad va vazifalari. 
2.I.A.Karimov 
asarlarida 
shaxsni 
umuminsoniy 
qadriyatlar 
asosida 
tarbiyalash. 
3.Odob-ahloq tarbiyasini maktabda amalga oshirish yullari. 
 
ADABIYOTLAR. 
1.Munavvarov. Pedagogika.T-1996y. 
2.Mavlanova va boshq. Pedagogika.T-2001y. 
3.Hasanboev.J.Y.Pedagogika  nazariyasi.(maxsus  kurs  uchun  ma`ruzalar 
matni)Nizomiy nom. ToshDPU. 
4.Nabijanova.D.Pedagogikafanidanma`ruzalar matni.FarPI2002yel.vers. 
5.I.A.Karimov. Ozbekiston XXI asrga intilmoqda.T-2000y. “Ozbekiston” 
 
TAYaNCh TUShUNChALAR. 
Odob,  axloq,  etika,  moral`,  odoblilik,  axloqiylik,  odob-axloq  tarbiyasi, 
prezident  asarlarida  barkamol  shaxs,  mustaqillik,  yangicha  fikr,  maktab  va 
odob-axloq. 
 
TeKShIRISh SAVOLLARI. 
1.Odob-axloq tarbiyasining maqsad va vazifaoar nimalardan iborat. 
2.I.Karimov asarlarida shasni tarbiyalashda qaday umuminsoniy ңadriyatlarni 
nazarda tutgan. 
3.Maktabdagi odob bilan oiladagi odobningfarqi nimada. 
 
 
1.Odob-ahloq  tarbiyasi,  milliy,  ma`naviy,  umuminsoniy  qadriyatlar  asosida 
amalga 
oshirilgandagina 
uning 
mazmuni 
yanada 
boyib 
boradi.Chunki  
milliy,umuminsoniy va ma`naviy qadriyatlar ahloqiy tarbiyaning hamma tomonlarini 
qamrab oladi. 
Ahloq,  xulq  va  atvor  sulari  arabcha  suz  bulib,  ular  uzbek  tilida  ham  uz 
ma`nosida ishlatiladi. Ayrim Adabiyotlarda axloq kishilarning har bir jamiyatga xos 
xulq  normalari  majmui,  deyilsa,  boshqalarida  esa,  axloq  ijtimoiy  ong  shaqllaridan 
biri,  sotsial  tartib-qoida  bulib,  bu  tartib-qoida  ijtimoiy  haetning  istisnosisiz  hamma 
sohalarida kishilarning hatti-harakatini tartibga solish funktsiyasini bajaradi deyiladi. 
Shuningek,  rus  tilida  ishlatiladigan  moral`  suzi  lotincha    mocheya  suzidan 
olingan  bulib,  u  ham  axloq  ma`nosini  bildiradi.  Moral`  suzining  rus  tilida 
nravstvennost` degan sinonimi bor. 
Odob-odamning  jamoat,  el-yurt  orasida  uzini  tutishi,  boshqalar  bilan  qay 
yusinda muomala qilish, uz turmushi, maishati va bush vaqtini qanday tashkil etish, 
xullas,  shaxsning  kundalik  xulq-atvoori,yurish-turishi,  hatti-harakatlari  qanday 
bulishi lozim va ma`qul ekanligixususida bahs etadi.Aniqrog`i, axloq kishining ichki 
olami,  e`tiqodi,.  Fazilatlari  sifatida  mavjud  bulsa,  odob  shaxsning  kuzga 
tashlanadigan  mulozamati,  xulq-atvori,  muomala-munosabatlari  tarzida  namoen 
buladi.Axloq  kishidan  har  xil  holatlarda  qanday  yul  tutish  keraqligini  yaxshi  uylab, 

---

eng  maqsadga  muvofiq  hararakai  qilishni  talab  etsa,  odob  uz  qoidalarining  odat 
tusiga  kirishini,  ya`ni  har  qanday  vaziyatda  ana  shu  odatni  nomaen  qilishini  taqozo 
qiladi.  Har  bir  odam  xususida,  odatda,  odatda  uning  faoliyatiga,  qanday  ish  bilan 
shug`ullanishiga,  bu  faoliyati  va  ishi  axloq  talablariga,  turmush  qoidalariga, 
jumladan,  davlat  qonunlariga  muvofiq  eki  xilof  ekanligiga  asoslanib  muayan  fikr 
yuritiladi. 
Axloq  ilmi  yaxshilik  bilan  emonlik  urtasidagi  murakkab  muammolar  haqida 
baxs  yuritib,  insonning  kamolatga  erishish  yulini  eritib  boradi.Ahloq  talablari 
barchaga ta`luqli, biroq hechkimning kuratmasi, hechqanday maxsus buyruq asosida 
bajarilmaydigan,  ixtieriy  amalga  oshiriladigan  burch  shaqliga  kiradi.Axloq 
talablarining bajarilishi faqat ma`naviy ta`sir kursatish shaqllari doirasida yuz beradi. 
Qadimgi  faylasufu  donishmandlar  odob-axloqqa  juda  katta  baho  berib,  uni 
jamiyatning  poydevori  deganlari.Shuning  uchun  ham  jamiyat  har  bir  a`zosining 
xulqi-odobiga alohida e`tibor berilishi bejiz emas. 
Muqaddas 
Qur`oni 
Karimda 
va 
payg`ambarimiz 
Muhammad 
Alayhissalomning  hadislarida  insoniy  odob-axloqning  barcha  qirralari  uz  ifodasini 
topgan. 
Odob-axloq  tarbiyasi  milliy,  ma`naviy,  umuminsoniy  qadriyatlar  asosida 
amalga  oshirilganda  uning  mazmuni  boyib  boradi.  Insonning  jamiyatga  bulgan 
munosabatini shaqllantirish,  salbiy  illatlarga  qarshi  nafrat uyg`otish,  ongli  intizomni 
tarbiyalash, komil insonni voyaga etkazish kabilar axloqiy tar biyaning vazifalaridir. 
Axloqiy  tarbiyaning  yana  bir  insonning  jamiyatga  bulgan  munosabatini  yuqori 
pog`onaga kutarishdir. 
Iymon  va  inson,  suz  va  ish  birligi,  insonparvarlik-yangi  qurilaetgan 
jamiyatning  asosiy  xususiyatlari  bulib  qoladi.Shunday  ekan,  jamiyat  va  xalq 
manfaati,  uning  baxt-saodati  uchun  kurashish  ma`suliyatini  har  bir  fuqaro  teran  his 
etishi  va  unga  amal  qilishi  lozim.eshlarni  tarbiyalashda  shurocha  axloq  usullaridan 
voz kechib, sharqona va milliy odob-axloq normalari asosida ish yuritish bilan birga 
jamiyatga  hurmat,  mustaqillikni  mustahkamlash,  insonlarga  insoniy  munosabatda 
bulish  kabi  fazilatlarni  singdirish  taqozo  etiladi.  Bu  vazifalarni  amalga  oshirish 
oquvchilarning  jamiyatga  bulgan  munosabatini  shaqllantirishda  muhim  ahamiyatga 
egadir. 
2.Adolatli,  demokratik  xuquqiy  jamiyat  uz  haq-xuquqini  anglagan,  yuksak 
ma`naviyatli,  barkamol  insonlar  jamiyatidir.Shurolar  davrida  rus  shovinizmi  avj 
oldirildi,  diniy  va  milliy  qadriyatlarimiz  erga  urildi,  kamsitildi.Odamlarimizning 
g`urur  va  iftixori  bulgan  jonli  tariximiz  qoralandi,  his-tuyg`ularga  kishan  solindi, 
istiqlol uchun kurashgan peshvolarimiz qatl etildi, toptaldi. 
Shuning  uchun  ham  biz  baralla  ayta  olamizki,  erkin  fuqaro,  ozod  shaxsni 
tarbiyalashning birinchi sharti, eng katta omil bu-mustaqillikdir. 
Faqat  mustaillik  sharoitida  shaxs  uzini  chinakamiga  erkin  va  ozod  his  qila 
oladi.  Zero,  har  bir  odamning  ozodliggi  u  yashaydigan  Vatan  ozodligibilan 
chambarchas  bog`liq.  Vatan  va  millatdan  tashqarida  turib  ozodlik  haqida  gapirib 
bulmaydi.Har  bir  inson uz  yurtida, uziniing xalqi ichida erkin  shaxs sifatida  voyaga 
etishi  mumkin,  jumladan  har  bir  insonning  ma`naviy  qiefasi  ham  u  mansub  bulgan 
xalqning  ma`naviy  qiefasini  uzida  aks  ettiradi.Yurtboshimizning  Oliy  Majlisning 
XIY  sessiyasida  suzida  mustaqillik  haqida  Mustaqillik  havosidan  bir  bora  kuksini 
tuldirib  nafas  olgan,  tanlagan  taraqqiet  va  forovonlik  yulining  tug`riligiga  ishonch 

---

hosil qilgan har qaysi odam va butun bir xalq hech qachon uz e`tiqodidan qaytmaydi, 
- deb ta`kidlaydi.Chindanam xalqimiz ozodlikning samaralaini tatib, mustaqillik ulg` 
ilohiy ne`mat ekaniga ishonchi ortib bormoqda. 
Endigi  vazifa  ana  shu  samarani  yana  ham  kuchaytirish,  ana  shu  ishonchni 
yanada  mustahkamlashdan  iborat.  Chunki  birinchidan,  bizning  yutuqlarimizni 
kurolmaydigan,  unga  soya  solish,  uni  kamsitib  kursatishga  urinuvchilar,  usha  eski 
qullik  davrlarini  qumsab  yurganlar  bor.Ikkinchidan  esa,  mustaqil  Ozbekistonning 
taraqqiet  yulini  boshqa  eqqa  burib  yuboish,  islomiy  davlat  qurish,  halifalik  barpo 
etish lozim deb chet ellarda vaysab yurgan 
 Va  bulmag`ur,  soxta,  zararli  g`oyalar  bilan  bir  qism  eshlarimiz  ongini 
zaharlaetganlar  bor.Bularning  evuz  niyati  16  fevral  voqealari,  Qibray,  Andijon 
voqealari orqali yaqqol namoen buldi. 
Bu bizni xusher bulishga va tanlagan yulimizni astoydil himoya qilishga da`vat 
etadi.Tanlagan yulimizning bosh maqsadi esa erkin fuqarolar jamiyatini barpo etish, 
yangi shaxsni shaqllantirishdir. 
Prezidentimiz erkin fuqaro va ozod shaxs haqida gapirib, quyidagi turt jihatga 
e`tiborni qaratdi, ya`ni har bir fuqaro: 
uz haq-xuquqini taniydigan bulsin, buning uchun kurashsin, 
-uz  kuchi  va  imkoniyatlariga  tayanadigan  bulsin,  imkoniyatlarini  ishga  solib, 
samarasini kursin, 
-atrofida sodir bulaetgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bildira olsin, 
-shaxsiy  manfaatini  mamlakat  va  xalq  manfaati  bilan  uyg`un  holda  kurib, 
faoliyat yuritsin. 
Bu-barkamol  inson  fazilatlari  haqidagi  aniq  va  tuliq  ta`rifdir.Fuqaroning 
kamoloti-bu  yurt  kamoloti,  fuqaroning  erkinligi-bu  yurt  erkinligi  deb  anglanishi 
lozim.Aynan  ana  shunday  erkin,  ozod  fuqarolar  ijtimoiy  haetni  yangilash,  isloh 
etishning peshqadam kishilari buladilar.Kuyunchaqlik, fikriy izlanuvchanlik, yangilik 
yaratishga  ishtieq,  bunedkorlik  bunday  odailarning  fazilatidir.Bunday  shaxslar 
bezovta qalbi, beorom tafakkuri, ezgulikka yunaltirilgan shuur vashukuhi bilan xalqni 
olg`a boshlaydilar, millat ruhini uyg`otadilar, kuchiga kuch qushadilar. 
Xalqimiz  orasidan  bunday  l`odamlar  kup  etishib  chiqsa,  shuncha  yaxshi 
shuncha  olg`a  borishimizga  imkoniyat  yaratiladi.  Prezidentimiz  “Agar  biz  uz  kuchi, 
salohiyatiga  ishonadigan,  boqimandalikni  or  deb  biladigan,  eng  rivojlangan 
mamlakatlarning  ilg`or  kishilari  bilan  teppa-teng  muomala  qila  oladigan,  oqni 
qoradan, yaxshini emondan ajrata oladigan, bu murakkab, beshafqat haetning pastu-
baland,  tangu-tor  kuchalarida  Olloh  bergan  aql-zakovati  bilan  tug`ri  yulni  topa 
olishga  qodir  bulganibarkamol  avlodni  tarbiyalab  etishtirsak,  uylaymanki,  uz 
maqsadimizga tula erishgan bulamiz” deb uqtiradi. Hali oramizda muayan kasbi kori 
yuq,  hunari,  bilimi  bulsa  ham  uni  qaerda  sarflashni  bilmaydigan,  ba`zan  esa 
qiyinchilikka  duch  kelganda  darrov  orqaga  tisariladigan,  hafsalasizlik  qilib,  ruhan 
tushkunlikka  beriladigan  exud  engilning  ostidan,  og`irning  ustidan  utib,  jamiyatga, 
odamlarga nafi tegmaydigan, ha bir gap bular, rizq bulsa topilar-da, degan kayfiyatda 
yuruvchi boqibeg`am kishilar ham bor. 
Endigi  haet  bundaylarni  eqtirmaydi.  Endigi  haet  bilimli,  tadbirkor,  faol 
odamlarniki. 
Bunday  odamlarni  biz  eshlikdan  tarbiyalab  shaqllantirishimiz,  eshlikdan  haet 
murakkabliklarini ruy-rost aytib, bolalarimizning haq-xuquqlari uchun kurashadigan, 

---

irodali qilib tarbiyalashimiz kerak.Haq-huquqi uchun kurashish deganda, janajalkash, 
behae,  tupolonchilar emas,  balki haet haqiqatlarini tug`ri qabul qilib, qiyinchiliklarni 
aqlu-idrok bilan engib utadigan, uz urnini munosib egallaydigan kishi nazarda tutiladi 
albatta. 
Buning  chun  fuqarodan  yuksak  ma`rifatli,  uqimishli  bulish  talab 
qilinadi.Erkinlik bilan ma`rifat egizak tushnchadir.Ma`rifat odamni ma`nan baquvvat, 
irodali va chidamli, shaxs sifatida shaqllantirai. 
Shaxs  erkinligi  esa  bu  a)  erkin  tafakkur,  b)erkin  e`tiqod,  v)  erkin  faoliyat 
demakdir.Biz eshlarimizni halokatli yuldan qaytarishimiz, fikri etuk, aqli butun, qalbi 
sof  va  shafqatli,  haet  ne`matlarini  kupaytiradigan  odamlar  qilib  tarbiyalashimiz 
kerak.Mana shu maqsadda biz qadim boy ma`naviyatimiz, qadriyatlarimizdan unumli 
foydalanmoqdamiz. 
Biz  dune  hamjamiyatiga  dadil  kirib  bormoqdamiz,  demak,  dune  xalqi  bilan 
yuksak ma`naviy chuqqilardan turib tillashishimiz kerak.Buning uchun esa uz milliy 
qadriyatlarimz bilan birga, jahon madaniyatini, ma`naviy qadriyatlarini uyg`un xolda 
egallashga jahd qilishimiz lozim buladi.  
3.Maktabda bolalarni axloqiy tarbiyalash dars jarayoni, sinfdan va maktabdan 
tashqari  turli-tuman  ishlarda  olib  boriladi.oquvchilarga  bilim  (tasavvurlar-hissiy, 
obrazli  bilimlar,  axborot-og`zaki  ma`lumot,  tushuncha-umumlashgan  bilim),  malaka 
va odatlar beriladi. 
Bolalar  odob  va  odobsizlik  haqida  tushuncha  oladi.Ularni  axloqiy 
tushunchalarni  badiy  va  ilmiy  Adabiyotlar,  haet,  kinofil`m  va  spektaqllar  orqali 
anglaydilar. 
oquvchilarning  uz  xulqini  axloqiy  jihatdan  baxolashlarini  birinchi  sinfdan  boshlab 
urgata  borish  kerak.Ular  mehnatni  sevish,  mulkni  extiet  qilish,  hurmat,  rostguylik, 
sofdillik, vijdon, kamtarlik ma`nolarini tushinib olsin.  
oquvchilarni  axloqiy  ruhda 
tarbiyalash  xarakter  xususiyatlarini  tarkib  toptiradi.Ularga  maqsadga  intiluvchanlik, 
uqish  va  ishda  matonatlik,  qat`iyat,  tashabbuskorlik,  uyushqoqlik,  qiyinchiliklardan 
qurqmaslik. 
 
Maktabda axloqiy tarbiya berishda xilma-xil usullar qullaniladi 
1.Axloqiy  tarbiya  uqitish  jaraaeni  bilan  qushib  olib  boriladi.Distvergning 
aytganidek yaxshi uqitgan oqituvchi yaxshi tarbiyalaydi ham. 
 
2.Axloqiy  tarbiya  jarayonining  muvaffaqiyati  oquvchilar  va  Oqituvchilar 
jamoasining  saviyasiga  bog`liq.Buning  uchun  jamoa  ahil  va  inoq,  bolalar  intizomli 
bulishi kerak. 
3.Tarbiyaviy  ishlarning  rejali  bulishi  va  hamjihatlik  bilan  amalga  oshirilishi 
axloqiy tarbiyaning muvaffaqiyatini ta`minlaydi. 
4.maktabda  ijobiy  emotsional  sharoit  yaratish  axloqiy  tarbiya  jarayoniga 
foydali ta`sir etadi. 
5.Barcha  oquvchilarning  maktabdagi  umumiy  va  yagona  tartib-qoidaga  rioya 
qilishlariga ershish. 
6.  Axloqiy  tarbiyada  ongni,  tushunchalarni  shaqllantirishda  tushintirish, 
uqtirish,  suhbat,  munozara,  ma`ruza,  rag`batlantirish,  jazolash  usullaridan 
foydalanish. 
7.  Axloqiy  odatni  shaqllantirishda  mashq,  bolalarning  turli  faoliyatini 
uyushtirish. 
8. Tarbiyaviy soatlar, “Odobnoma” darslari saviyasini oshirish. 

---

9.  Mehnat  ilg`orlari,  ilm-fan  hodimlari,  mehnatva  urush  fahriylari,  kup  bolali 
onalar, imonli qariyalar, hojilar bilan oquvchilar uchrashuvlarini uyushtirib borish. 
10.  Maktabda  turli-tuman  tadbirlar,  adabiy  kechalar,  bayram,  olimpiada, 
festival`,  musobaqalar  utkazish,  kinoteatr,  televidenie  kursatuvlaridan,  jumladan, 
otalar suzi-aqlning kuzi, ma`rifatnoma eshittirishlaridan foydalanish. 
Bu usullar axloqiy tarbiyaning negizini tashkil etadi.  
Tarbiyalangan  oquvchilarning  ijtimoiy  faolligi,  muomala  va  aloqalari,  ma`naviy 
yunalishi, xulqida barqaror axloqiy sifatlaring mavjudligi-ulchov buladi.Shaxsni tula 
urganish-tarbiyalanganlikni aniqlab beradi. 
Maktabda ta`lim bilan tarbiyani ajratib bulmaydi. Vatanimizning istiqlol va taraqqieti 
kelgusi  esh  avlodning  har  tomonlama  etuk,  bilimli,  ogli,  tadbirkor,  yuksak  axloqli 
bulishiga bog`liqdir.