MEHNAT TARBIYASI
ReJA.
1.Mehnat tarbiyasining maqsad va vazifalari.
2.Sharq mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida.
3.Oilada mehnat tarbiyasi.
ADABIYOTLAR.
1.Munavvarov.A.Pedagogika.T-1996y.
2.Tursunov.I.Nishonaliev.Pedagogika.T-1997y.
3.Mavlanova. Pedagogika.T-2001y.
4.Nabijanova.D.Usmanova. Pedagogika fanidan ma`ruzalar matni.FarPI
2002y.El.vers.
5.J.Yu.Hasanboev.Pedagogika nazariyasi. Ma`ruzalar matni (maxsus kurs
uchun) 2002y.TashPU Nizomiy.
TeKShIRISh SAVOLLARI.
1.Mehnat tarbiyasining maqsad va vazivalari nimalardan iborat.
2.Menat tarbiyasining turlarini sanab bering.
3.Sharq mutafakkirlar meunat tarbiyasi haqida.
4.Oilada mehnat tarbiyasining mezonlarini aytib bering.
1.Mehnat tarbiyasi ijtimoiy tarbiyaning tarkibiy qismidir.Mehnat tarbiyasining
bosh qoyasi mehnat faoliyatini tashkil etish, kunikma va malakalarini hosil qilish,
ijtimoiy mehnat ni qadrlash, mehnatsevarlik hislatini tarbiyalash sanaladi.
Insoniyat tomonidan yaratilgan barcha moddiy va ma`naviy boylik, ijtimoiy
taraqqiet asosida mehnat faoliyati hamda uning samarasi aks etadi.
Jamiyatda tashkil etiladigan mehnat tarbiyasi esh avlodni mehnatsevarlik
ruhida tarbiyalash, ularning Vatan ravnaqi,elu-yurt forovonligi yulida mehnat qilish,
rivojlangan demokratik va huquqiy davlatni barpo etish jarayonida faol iщtirok
etishga uyg`otish, yagona maqsad yulida harakat qilishga tayyorlashdan iborat
jarayonnni uz ichiga oladi.
Mehnat ta`limi va tarbiyasining maqsadi uquv ishlarida mehnatga nisbatan
ongli munosabatni shaqllantirishdan iboratdir.
Mazkur maqsadni amalga oshirishda bir qator vazifalarni hal etish talab etiladi.
Mehnat tarbiyasini tashkil etish orqali hal etuvchi vazifalar kupmqirralidir.U
oquvchilaring mehnat faoliyatiga amaliy va ahloqiy tayerlikning barcha tomonlarini
qamrab oladi.
Mehnat ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalar amalga
oshiriladiҮ
1. Mehnatning mohiyatini anglatish orqali oquvchilarga mehnatning shaxs kamolati
va jamiyat taraqqietidagi rolini kursatib berish,
2. Inson mehnati va inson mehnati mahsuli bulgan moddiy va ma`naviy ne`matlarni
qadrlash, asrab-avaylash,
3. Mehnat qilishga nisbatan rag`batni, shuningdek muhabbatni uyg`otish,
4. oquvchilarning mehnatga ijtimoiy burch sifatida endashuvlarini yuzaga keltirish,
5. Mehnat faoliyatini tashkil etishda ongli, vijdonan endashish,
6. Mehnat faoliyatini jamoa asosida tashkil etish,
7. Mehnatga haetiy zaruriyat, inson faoliyatining asosi sifatida munosabatda bulish,
8. Mehnat kilishni va uni ilmiy tashkil etish borasidagi kunikma va malakalarni
tashkil etish,
9. oquvchilarda mehnatsevarlik hislatlarini tarbiyalash, uz mehnati samarasidan
g`ururlanish tuyg`usini shaqllantirish,
10. Muayan kasb-hunar sirlarini uzlashtirishga erishishva hokazolar.
Yosh avlodni mehnat faoliyati quyidagi yunalishlarda rivojlantiriladi va tarkib
toptiriladi mehnat uyindan ajralgan xolda mustaqil faoliyat sifatida shaqllantiriladi.,
mehnat faoliyati jarayonining mohiyatini uzlashtirilishiga erishiladi, mehnat
faoliyatining turli shaqllari vujudga keltiriladi.
Mehnat ta`lim va iarbiyasini tashkil etishda bugungi kunda ana`naviy va
noan`anaviy shaqllardan foydalanilmoqda xususan, mehnat bayramlari, ishlab
chiqarish kurgazmalari, hashar, G`mohir qullarG` tanlovi, G`Quvnoq shahar
ustahonasiG` , uquv ishlab chiqarish kombinatlari brigadalari, G`esh radio-
texniklarG` stantsiyasi, shuningdek ustoz-shogird an`analariasosida faoliyat olib
boruvchi yakka tartibdagi kasb-hunar ta`limi va boshqalar.
Mehnat tarbiyasi tug`ri yulga quyilgan ta`lim muassasalarida oquvchilar
maktabga kelgan dastlabki kunlardanoq uzlarining esh va psixologik xususiyatlariga
mos mehnat faoliyatiga jalb qilinadilar.
Mehnat ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda jamoa asosida mehnatni
uyushtirish muhim masalalardan biridir.Zero, jamoa ishtirokida utkazilaetgan mehnat
jarenida oquvchilarda dustlik, urtoqlik, uzaro erdam va hamkorlik, jamoa mehnati
samaralaridan quvonish kabi hislatlar tarbiyalanib boradi.
Mehnatga ongli munosabatni tarbiyalashning yana bir talabi oquvchilar ilm-
fan, madaniyat, texnika texnologiya borasidagi yangiliklardan bohabar qilish, ularga
nisbatani qiziqishni hosil qilish, bu boradagi laeqat, qobiliyat va iqtidorlarini oshirib
borishdan iborat.
oquvchilar mehnat tarbiyasining turlari xilma-xildir, ular quyidagilar:
1.Maishiy mehnat.
2.Oquv mehnati.
3.Oquv-ishlab chiqarish mehnati.
4.Ijtimoiy foydali mehnat.
2.Mehnat tarbiyasi masalalari Urta Osielik mutafakkir olimlar va shoirlarning
bizga meros bulib qolgan ma`rifiy asarlarida katta urin olgan.
Masalan uzbek shoiri Alisher Navoiy mehnatsevarlikni chinakam insonning
eng asosiy xususiyati deb bilgan.Mehnat kishini bezashini, uni har tomonlama amol
toptirishini yuksak kutarinki ruh bilan madh etgan.eshlarni sidqidildan mehnat
qilishga, mehnatni qadrlashga chaqirgan.Sharq madaniyatining buyuk namoyandasi
Mirzo Ulug`bek ham esh avlodga tabiat va uni muhofaza qilish, tabiat yaratgan
ne`matlarni tejab-tergab tasarruf qilish tug`risidagi bilimlar berish keraqligini
ta`kidlagan.eshlar bilimlarni ongli ravishda uzlashtirishlari, uz fikr-mulohazalarining
tug`riligiga bevosita kuzatish orqali ishonch hosil qilishlari muhim ahamiyatga ega
ekanliklari kursatib utgan.
Umuman, ma`rifatparvarlar eshlarning mehnat ta`limi va tarbiyasi masalalarida
eshlardagi qiziquvchanlik, tejamkorlik, dustltk va odamiylik kabi olijanob fazilatlar
mehnat orqali vujudga kelishini g`oyat ta`sirchan shaqllarda ifodalaganlar.Ular
eshlarni kasb-hunar urganishga, har kim uzi qiziqqan va uziga munosib faoliyat
shug`ullanishiga da`vat etganlar.Mehnatkash odam hech qachon birovga qaram bulib
qolmaydi, degan fikrni ilgari surgan.
3.Oilada mehnat tarbiyasining dastlabki unsurlari qullaniladi.Bola muayan
eshga tulgach, kattalar erdamlashadi, uz imkoniyatlarini anglab etadi va uquv(ta`lim)
mehnatiga tayerlanib boradi.
Ota-onalar bolalarining kelajagini uylab, ularni ilk eshlaridan mehnatga solib
chiniqtirib boradilar.Tug`ri tarbiyaning eng ta`sirli, eng samarali ususli ham shu
mehnatdir. Ota-onalar bolalarning mehnatiga hamisha ham muhtoj bulavermaydilar,
lekin bolani eshligidan ishga urgatish, mehnatga kuniktirish zimmalaridagi burch
ekanligidan shunday yul tutadilar.
Ma`lumki, har bir oilaning uz hujaligini sof, halol mehnati bilan quradi., bu
hujalik daromadi oila a`zolarining qandaydir doimiy foyda olib turishlari orqasidan
emas, balki ish haqining oshuvi va oila harajatlaridan orttirib, tejab qolish tufayli
kupayadi.
Bizda oila hujaligi ruzg`or uchun keraqli bulgan buyumlardan, ashe va
jihozlardan iboratdir.Oila davlatmand bulsa, uhol oila a`zolari yaxshi va baxtli haet
kechiraetganligi, iste`mol buyumlarini kuproq harid qilaetganini, uz ehtiejlarini
kuproq qanoatlatiraetganini bildiradi.
Har bir bola oilaning tenghuquqli a`zosidir.Demak u oila hujaligining
ishtirokchisidir.Shu bilan birga, biz bolalarimizni faqat oila hujaligini yuritishga
qobiliyatli kishilar qilib tarbiyalabgina qolmay, shuningdek butun jamiyat hujaligini
ham tejab-tergab yuritadigan sadoqatli fuqarolar qilib tarbiyalamoq kerak.
Kupincha ota-onalar bolalarining hamma narsasining muhaye bulishi, ya`ni
yaxshi eb ichishi, yaxshi kiyinishi, katta bulganda uy-joyli bulishi haqida
uylaydilar.Bularning hammasi farzandlariga cheksiz mehribonliklaridan va ularni
behad sevishidan qiladilar.Bolalarni deb uzlarining eng zarur ehtiejlarini qondirishni
ham chetga suri quyadilar, lekin bola esiga ham keltirmaydi va hatto sekin asta uzini
hammadan ortiq, mening istagim ota-onam uchun qonun, deb uylashga odatlanadi.
Butarbiyaning notug`ri va zararli yuli bulib, bundan ota-onaning uzlari kuproq
zahmat chekadilar.Bizningcha , ota-onalar uz farzandlarini mehnatsevar va tejamkor
qilib tarbiyalash uchun quyidagilarga amal qilishlari kerak.
1.Bola uz ota-onasining kaerda ishlashini va nima ishlab chiqarishini, bu ishlab
chiqarishning butun jamiyat uchun qanday ahamiyati borligini bilishi kerak.
2.Bola oila byudjeti bilan mumkin qadar erta tanishtirish lozim.U ota va
onasining qancha maosh olishlarini bilishlari kerak.
3.Agar oilaning moddiy sharoiti juda yaxshi bulsa, bolaning uz tengdoshlari
oldida bunday yaxshi sharoit bilan g`ururlanish va maqtanishga odatlantirmaslik
kerak.
4.Ota-onalar bolalarinng halol, rostguy va sofdillikka odatlanib borishlarini
diqqat yuilan kuzatib borishlari kerak.Ularni hech narsani atayin yashirmasliklari va
shu bilan birga uning kuz ungida etgan bulsa ham, suroqsiz olmasliklarini urgatishlari
zarur.
5.Oilada tejamkorlik va ehtietkorlik tarbiyasini tug`ri tashkil etib, eskirib
qolgan narsalarni yaxshilab ta`mir qilib, yangisini sotib olish vaqtini chuzish va shu
yul bilan oilaning topgan pulining ma`lum qismini tejab qolish mumkin buladi.
6.Bola uz honadonidagi buyumlarnigina ehtiet qilmay, balki boshqa
kishilarning buyumlarini va ayniqsa, kupchilik foydalanadigan buyumlarni ham ehtiet
qiladigan bulishi lozim.
7.Tejab-tergab ish kurish odatlarini bolada mumkin qadar ertaroq
tarbiyalanmoq kerak.Odat mashq qilish bilan hosil buladi.Shu yul bilan bolada
buyumlarni tejab-tergab tutish istagini yuoimo raqbatlantirib turish kerak.
8.Pulni tejab-tergab sarflash ayniqsa muhimdir.Bunday harajatlar oilaning
qurbiga qarab turlicha bulishi mumkin.
Oilada ota-onalar uz farzandlarining mehnatsevar, tejamkor va ehtietkor
kishilar bulib etishishlarida uzlari namuna bulishlari kerak.Bu tarbiya ishlari uchun
juda muhim omillardan sanaladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |