TA`LIMNING MAZMUNI VA DAVLAT STANDARTLARI
Reja.
1. Ta`limning mazmuni haqida
2. Maktab uquv rejasi, uquv dasturi va darslarning tuzilishlari
3. Davlat ta`lim standartlari.
Adabiyotlar
Munavvarov. Pedagogika T-1996 y
Tursunov I. Nishonaliev Pedagogika kursi T-1996 y
Mavlonova R Pedaogika T-2001 y
Komenskiy G`Buyuk didaktikaG` T-1975 y
Likachev Pedagogika M-2000 y
Pedagogika nazariyasi ma`ruzalar matni prof Xasanboev N
Tayanch tushunchalar ta`lim tarbiya ta`lim mazmuni , uquv rejasi. uquv
dasturi darslik DTS
Ta`limning asosida jamiyat rivojlanishining ob`ektiv ixtiejlari turadi. Ta`lim
insonning mehnat olamiga samaraliroq kirishni jamiyat xaetiga kushilishini
ta`minlaydi. Mustaqillikka erishib, erkin bozori munosabatlari asosida demokratik
huquqiy davlat sifatida qozirgi bosqichda xalq ta`limi tizimiga, pedagogika faniga,
esh avlodda mustaqillik va faollikni, ishbilormanlik va tadbirkorlikni shaqllantirishga
jiddiy e`tibor beilmoqda
XX asr pedagoglari va psixologlarining diqqat markazida oquvchilarning aqliy
qobiliyatlarini shaqllantirish, ularni uqitish, tarbiyalash va kamol toptirish
jarayonlarini uyg`unloshtirish, faoliyat va ongning uzarno bog`liqligshi nazariyasini
ishlab chiqish, mustaqil uquv-bilish ishlari, uqishni faollishtirish, ta`lim jarayonlarini
optimallashtirish, faol ta`limning shaql va metodlaridan foydalanish kabi muallimlar
asosiy urin oldi. Ularni ishlab chiqish mamlakat pedagogika va psixologiya
fanlarida jahon buyicha haqli ravishda e`tirof etilgan turli yunalishlar va maktablar
vujudga kelishni oldindan bilish imkonini berdi.
Ta`lim-jarayon bulib, u natija va tizimdir. Ta`lim jarayon sifatida bilimlar,
kunikmalar va malakalarning ma`lum yig`indisini faoliyat va munosabatlarning
tegishli tajribasini uzlashtirishga qaratilgan maxsus ishlarning tashkil qilinishidir.
Ta`lim natija sifatida bilimlarni faoliyat va munosabatlar tajribasini uzlashtirishda
erishilgan darajadir. Ta`lim tizimi sifatida- davlat muassasalari va boshkarish
organlarining majmuasi bulib ular doyrasida insonni tarbiyalash jareni amalga
oshiriladi. Shu tariqa ta`lim doimo bir yula tarbiyalash jarayonini ham, uqitish
jarayonini ham ifodalaydi. esh avlod haqida gap ketar ekan, shaxsning kamol topishi,
uz mavqeini anglashi va uzini kursatish masalalari birinchi urinda turadi. Bu
masalalar butun jamiyat va maxsus yaratilgan ijtimoiy institutlar va insonning uzi
tamonidan tasodifiy ravishda ham, maqsadga muvofiq yusinda ham hal qilinishi
mumkin. Ta`lim tizimida shaxsning ijtimoilashuvi, kasbkorlikni egallash va
moslashuvi jarayonlarini maqsadga muvofiq tarzda boshqarishga ham da`vat etilgan.
Ta`lim deganda shaxsning jismoniy va ma`naviy kamol topish jarayonini,
uning ongli ravishda ayrim ibratli qiefalarga yunalishi va tarixan maydonga kelib,
ijtimoiy ongda ma`lum darajada erkin iz qoldirgan ijtimoiy namuna bulishga, har
tamonlama barkamollikka intilish jarayonini tushinish mumkin. Ana shu tushunchaga
kura ta`lim butun jamiyat va shaxslar haetinig ajralmas jihati sifatida namoen buladi
va suzning keng ma`nosidagi «tarbiya» tushunchasiga uxshaydi. Lekin kup
ma`noliligi kursatilmasa «ta`lim» suzini tuliq anglab bulmaydi. Masalan ta`lim
deganda ma`lum hajmdagi bilimlar, kunikma va malakalarnit uzlashtirish tushiniladi.
Ta`limga shaxsni uqitish va kamol toptirish jarayonining tegishli yusinda tashkil etish
sifatida qarash ham mutloqa tug`ridir. Bulardan tashqari, shubhasiz ta`lim bilimlar
kunikmalar hamda malakalarni berish va uzlashtirish bilan bog`liq faoliyat tizimi,
shuningdek, ma`lum ijtimoiy institutidir. Oquv tarbiya jarayoni tizimining
strukturasi, ana shu jarayonning mazmuni pedagoglar va oquvchilarning faoliyati,
shuningdek amalga oshirilgan ishlarning natijasi mazkur tizim jamiyatning qanday
tarixiy tipiga mansubigiga bog`liqdir. Mana shularning hammasini hisobga olib
kuyidagilarni aytish urinlidir. Ta`lim nisbatan mustaqil tizim bulib, uning vazifalari
jamiyat a`zolarini muntazam ravishda uqitish va tarbiyalash orqali ularni ma`lum
boyliklar, kunikma va malakalar hamda ahloq normalari bilan qurollantirishdir.
2. Har bir sinf yakunida oquvchilar tamonidan egallanishi lozim bulgan bilim,
kunikma va malakalar ta`lim (uquv) predmetlari buyicha ishlab chiqilgan uquv rejasi
va dasturlarida uz ifodasini topadi.
Oquv rejasi- barcha ta`lim muassasalarida suzsiz amal qilinishi lozim bulgan
davlat hujjatidir. Unda sinflar buyicha urganilishi lozim bulgan uquv predmetlari,
mazkur predmetlar uchun yaratilgan haftalik soatlar hajmi kursatiladi. Ta`lim
muassasalari uchun muljallangan uquv rejasi DTS ning tarkibiy qismi bulgan
tayanch uquv rejasi asosida ishlab chiqiladi va tegishli vazirlik tamonidan
tasdiqlanadi (Res XT eki Oliy va Urta maxsus ta`lim vazirligi tamonidan). Oquv
rejasi ta`lim muassasasi ma`muriyatiga yuboriladi hamda mazkur uquv jadvali
asosida tuziladi.Uquv jadvalida hafta davomida uqitiladigan uquv predmetlarining
nomi va ularga ajratilgan soatlar miqdori kursatilib, uquv predmetlarining nomi va
ularga ajratilgan soatlar miqdori kursatilib, u uquv yurti direktorining uquv ishlari
buyicha urinbosari tomonidan tasdiqlanadi.
Oquv dasturi ham uquv rejasi kabi muhim davlat hujjati bulib, unda muayan
uquv predmeti (Inson va jamiyat) ning mazmuni ochib beriladi va uquv yili
davomida oquvchilar tamonidan uzlashtirilishi zarur bulgan bilim, kunikma va
malakalar hajmi kursatiladi.
Oquv dasturlari tegishli ta`lim (umumiy urta, kasb-hunar eki oliy ta`lim)
turidagi barcha ta`lim muassasalari uchun yagona uning talablari tula ravishda
bajarilishi majburiy.
Dastur tushuntirish xoti, bulim va mavzular buyicha ajratilgan soatlar hajmi,
dastur materiali mazmuni hamda tavsiya etiladigan Adabiyotlar ruyxatidan iborat
buladi.
Tushuntirish xatida uquv predmetining ahamiyati, uning fanlar tizimida
tutgan urni, ular urtasidagi aloqadorlik, materialni urganish jarayonida hal etilishi
lozim bulgan vazifalar ochib beriladi. Ayrim bulim va mavzularning urganish
xususiyatlari kursatiladi, uqitish (ta`lim) metodlari va vositalarini kullashga doir
tavsiyalar beriladi. Soatlar hisobini asosli urinlarda uzlashtirilishga yul quyiladi.
Dastur materiali bulimlar va mavzular buyicha taqsimlangan bulib har bir mavzuning
urganish uchun uzlashtirilishi majburiy bulgan tushunchalar tizimini shuningdek
kunikma va malakalarning aniq kursatkichi beriladi, nihoyat oquvchilarga
kuyiladigan yakuniy talablar baen etiladi. Dasturdagi material ta`lim va tarbiya
maqsadlari, didaktik tamoiyillar, uzviylik va izchillikka muvofiq ravishda
tanglanadi va taqsimlanadi.Uquv dasturlari kuyidagi tamoyillar asosida tuziladi:
1. Dastur mazmunining ilmiy xususiyatga egaligi
2. dastur mazmunining ijtimoiy g`oyaviy xususiyatga egaligi
3. nazariy g`oyalarning amaliet bilan birligi
4. dastur mazmunining ijtimoiy tarixiy xususiyati egaligi
5. dastur mazmunining muayan tizimiga ega bulishi
6. uquv predmetlari urtasidagi uzaro aloqadorlik, bog`lanishning mavjudligi
7. dasturni tayyorlashda oquvchilarning psixologik va ruhiy xususiyatlarini inobatga
olish.
Oquv rejasi va dasturi ta`lim muassasi ma`muriyati, oquvchilar jamoalarining
suzsiz amal qilishlari bulgan davlat hujjatidir.
Darslik-muayan uquv predmeti uquv dasturida kursatilgan hajmida didaktik
talablarga muvofiq ravishda batafsil baen qilib beradigan uquv kitobi sonaladi.
Darslikning xarakterli xususiyati bu uning mazmunining uquv dasturi mazmuniga
mos kelishidir. Darslikda material bulimlar buyicha taqsimlanadi. Har bir mavzu
muayan bob, uning tarkibida bulgan bandlar asosida ochib beriladi. Uquv djarsiga
bir qator talablarga muvofiq yaratiladi. Ushbu talablar kuyidagilardan iboratdir.
1. Oquv darsligida ilmiy bilimlar tizimi va hajmi uquv dasturri talablariga hamda
tegishli sinf oquvchilarning esh va psixologik xususiyatlariga mos bulishi kerak.
2. Darslikda baen qilingan ilmiy bilimlarning nazoriy asoslari hamda g`oyaviy
yunalish tizimli va izchil bulishi, keltirilgan ma`lumiyat va dolillarning asosli,
ishonchli bulishi, ular tug`ri tahlil, aniq ta`rif etilishi, tegishli xulosalar chiqarilishi
lozim.
3. darslik fanda isbot qilinmagan, ma`lum ta`rif va qoydalarga ega bulmagan,
muammoli masalalardan holi bulishi kerak.
4. Bayon qilinaetgan material oquvchilarga tushunarli pishiq-puxta va ixchom
jumlalardan iborat bulishi lozim.
5. darslikning tashqi kurinishi, bezogi muayan sinf oquvchilarining estetik didlariga
mos keladigan bulishi kerak.
6. darslik muayan sinf oquvchilari uchun joriy qilingan gigiena qoydalariga muvofiq
bulishi kerak.
Darsliklar uquv materiallarini tularoq va chuqurroq egallab olishga erdam beruvchi
uquvqullanmalari bilan tuldirilishi lozim. Yunalish va hol qiladigan vazifalarga kura
uquv kullanmalarni kuyidagilarga bulish mumkin:
A) oquv materiallarini chuqurlashtiruvchi va uni eslab qolishga erdam beruvchi
qullanmalar-xrestomatiya mashqlar tuplami, kartalar
B) kunikma va malakalarni qilishga erdam beruvchi qullanmalar-topchiriqlar
kartochkasi
V) ma`lum tushunishni engillashtiruvchi kullanmlug`atlar, ma`lumaotnamalar
G) kup maqsadga xizmat qiluvchi kullanmalar-kinofil`mlar, entsiklopediyalar va
boshkalar.
3. Davlat ta`lim standarti umumiy urta ta`lim, kasb hunar ta`limi hamda oliy
ta`lim uchun alohida ishlab chiqariladi. Umumiy urta ta`limning davlat ta`lim
standarti oquvchilar umumta`l tayergarligiga, saviyasiga quyiladigan majburiy
minimal darajani belgilab beradi. DTS ta`lim mazmuni, shaqllari vositalari, usullari
va ularning sifatini baholash tartibini belgilaydi. Ta`lim mazmunining uzaki
hisoblangan standart vositasida mamlakat xududida faoliyat kursmataetgan turli
ta`lim muassasalarida (davlat va nodavlat ta`limning barqaror darajasini ta`minlash
sharti omalga oshiriladi. DTS uz mohiyatiga kura uquv dasturlari darsliklar
kullanmalar, nizomlar uquv rejasi va boshka me`eriy hujjatlarni yaratish uchun asos
bulib xizmat qiladi.
Umumiy urta (kasb huunar, oliy) ta`limning DTS uzining tuzilishi va
mazmuniga kura davlat, xudud ta`lim muassasalari manfaatlari va vositalari
muvozanatini aks ettiradi hamda eng muhim oquvchi shaxsi uning intilishlari
qobiliyatlari va qiziqishlari ustivorligidan kelib chiqadi. DTS ni, uning talablarini
bajarish Ozbekistan Respublikasi xududilari faoliyat kursataetgan mulkchilik shaqli
va qiziqishustivorligidan kelib chiqadi.
Umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning DTS kuyidagi tamoyillarga
tayangan holda ishlab chiqiladi.
-DTS ni davlat va jamiyat talablari va shaxs extiejiga mosligi
-oquv dasturlari mazmunining jamiyat ijtimoiy tarakkieti hamda fan texnika
rivojlanish bilan bog`liqligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning boshka ta`lim turlari va bosqichlari
bilan uzluksizligi va ta`lim mazmunining uzviyligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`lim mazmunining insonparvarligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning mazmuni shaqli, vositalari va
usullarini tanlashda innovatsiya texnologiya yutuqlariga tayanish.
-ta`lim mazmunining respublikadagi barcha xududlardagi birligi
-pedagogik tafakkurda qaror topgan an`anaviy qarashlar bilan “Ta`lim tug`risidagi”
qonun va “Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi” mazmunida ifodalangan zamonaviy
talablarning uzviyligi ilg`or demokratik qonuniy mamlakatlarning ta`lim sohasida
me`erlarni belgilash tajribalaridan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda
foydalanish.
Do'stlaringiz bilan baham: |