A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

1 
Ultragunafsha nur olinadigan manba bo‘lib simobli kvars lampasi yoki uchqun
beravchi razryatnik xizmat qiladi, lyuminessensiya xodisasi katod nurlarida esa katod
trubka katodlari sovuq bo‘lganda ham qizigan bo‘lganda ham, shu bilan birga keying
holda vakutimda ko‘rinadi.

---

shu moddalar tarkibida bir paytning o‘zida xilma-xil tarkibli 
aralashmaiar ishtirok etsa, ular chiqargan nurning rangi o'zgaradi. 
Ba’zan rangi so‘nadi (masalan, misning borligiga bog‘liq bo‘lgan 
yorug'lik rangi vismut bilan so‘nadi). Shunisi ham qiziqqi, har xil 
konlardan topilgan bir mineralning o‘zi rangi bir xil bo‘lmagan 
yorugMik beradi (masalan, kalsiy karbonat). Hozircha bu hodisaning 
sababi ishonarli qilib aniqlanmagan.
Shlix analiz
Shamol ta’siri ostida tog4 jinslari va rudalaming nurashi 
protsess natijasida yer yuzida nurash mahsulotlari orasida kimyoviy 
barqaror minerallar — kvars, magnetit (Fe
204
), sirkon (ZrSiC>
4
), 
turmalin, rutil(Ti02), ba’zan kassiterit (Sn02), oltin, platina va 
boshqa minerallar saqlanib qoladi, ular oqin suvlar bilan yuvilib, 
soylar va dengiz qirg‘oqlari bo‘y!ab yotqizilgan jinslar orasida 
sochilma kon shaklida to'planadi. Shu bo‘shoq jins namunalarini 
oddiy asbob-uskunalar (lotok, cho‘mich butar, vashgerd) yordamida 
yuvib, shlix deb aytiladigan eng og‘ir minerallar konsentrati olinadi.
Shlixlardagi 
minerallaming diagnostikasi 
va miqdorini 
aniqlash uchun olingan materialning o‘rtacha hajmidagi namunasi 
(10-20 g miqdorda) aw alo standart elaklardan o‘tkaziladi va 
donalarining katta-kichikligiga qarab fraksiyalarga ajratiladi. 
Shundan keyin har qaysi fraksiyalardan oddiy taqasimon magnit 
yordamida qog‘oz orqali magnit tortuvchi fraksiya ajratib olinadi. 
Magnit tortmagan qoldiq elektromagnit yordamida har xil magnit 
tortuvchi (borilayotgn tok kuchiga qarab) bir qator fraksiyalarga 
ajratilib, shundan keyin minerallarni solishtirma og‘irligiga ko'ra 
og‘ir suyuqliklarga (bromoformga, Tule suyuqligiga va boshqalarga) 
solib maxsus bo‘Ig‘ich yoki oddiy kimyoviy voronkalarda ajratiladi.
Minerallaming Shunday yo'Ilar bilan olingan hamma 
fraksiyasi minerallarni aw al binokulyarda ko‘rib, tashqi belgilariga 
(donalarining shakli, shaffofligi, yaltirashi, rangi, qattiqligi va 
boshqa xususiyatlariga) qarab terib olinadi, undan keyin muayyan 
sindirish ko‘rsatkichiga ega bo‘lgan 
immersion suyuqliklar 
yordamida optik konstantalari aniqlanadi va zarur bo'lgan hollarda 
mikrokimyoviy sifat reaksiyalari, spektral, lyuminessensiya va
35

---

boshqa tekshirish 
usullari 
qo‘llaniladi. 
Shaffof emas ruda 
minerallami bakelit laki yoki boshqa sementlovchi moddalar 
yordamida yaxlitlab, ulardan jilohlangan shlif tayyorlanadi va ulami 
tekshirish mikroskopda qaytgan yorugMik ta’sirida olib boriladi.
Shlix tarkibida bo‘lgan hamma minerallar miqdorini aniqlab 
chiqish juda ham mushkul vazifalar ( buning uchun hamma 
namunaning umumiy va olingan har bir qismi og‘irligini o‘lchash 
mavjud minerallarning miqdori hajm foiz hisobida hisoblab chiqish, 
ularning solishtirma og‘irligi aniqlash lozim va h.k.). Odatda shlixda 
uchraydigan qandaydir asosiy foydali komponentning masalan, 
kassiteritnin - S n 0 2, sheelitning - CaW 02 va boshqa foydali 
minerallarning miqdori hisoblab chiqiladi.
Yaxlit tog‘ jinslaming tarkibidagi foydali qazilma konlarini 
qidirishda, ahamiyatga ega bo‘lgan biror mineralni aniqlash 
maqsadida o‘sha jinslami maydalab tayyorlangan sun’iy shlixlar 
ham Shunday usul bilan tekshirilishi mumkin. В unday tadqiqotlar 
odatda geologik qatorga olish paytlarida o‘tkazilida. Sochiluvchan 
bo‘shoq jins yotqiziqlaridagi va tub tog1 jinslaridagi foydali mineral 
komponentlaming tarqalish chegarasini tekshirish va Shuningdek 
og‘ir minerallarning oqib kelish yo‘llarini aniqlash, tajribaning 
ko‘rsatishicha konlami qidirishda muhim ahamiyatga egadir.