A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

2
0 4. Tarkibida MgO - 28,2, Al
2
0
3
- 71,8% ni 
tashkil etadi. Shpinel kub singoniyali. Odatda jinslar oralarida 
oktaedrik shakllarda uchratish mumkin. Uning kristallari uncha katta 
boMmaydi, ba’zan yirik 25 sm.lik donalari uchraydi. Shpinel rangsiz, 
shaffof, har xil rangli - qizil, pushti, yashil, ko‘k ranglilari mavjud. 
U shisha kabi yaltiraydi, qattiqligi -
8
, solishtirma ogMrligi - 3,8. 
Kislotalar ta’sir etmaydi.
89

---

Shpinellar kontakt-metasomatik jarayonlar maxsuli bo'lib, 
granatlar, piroksenlar bilan birga paragenetik uyushmalarda 
uchraydi. U ba’zan pegmatitlarda yuzaga keladi. Shpineining 
mutlaqo shaffof va darzi yo'q yirik kristallari qimmatbaho bezak 
toshlar sifatida ishlatib kelinmoqda.
X rizoberill - BeAi
2
C>
4
. 
Uning 
zumrad 
kabi 
yashil 
turi“aleksandrit” deyiladi. Xrizoberill tarkibi quyidagicha: BeO -
19,8%, A1
2
0
3
- 80,2%, aralashma sifatida Fe
2
0
3
- 3,5-6%, ba’zan 
ТЮ
2
- 3% gacha va Sr2C
>3
- 0,4% ishtirok etadi.
Aleksandritning zumrad kabi yashil rangi xrom aralashmasiga 
bog'liq. Xrizoberill rombik singoniyali bo'lib, kristallari qalin 
taxtasimon, ba’zan qisqa va uzun ustunsimon prizmatik bo'ladi. 
Xrizoberill odatda sariq rangli, yashilroq, goho rangsiz bo'ladi. 
Uning qattiqligi - 8,5; solishtirma og'irligi 3,8; ulanish tekisligi 
ba’zi tomonlari bo'yicha mukammal. U kislotalarda erimaydi, ancha 
barqaror mineral.
Xrizoberilining mineral uyumlari pegmatitlarda, kontakt- 
metasomatik jarayonlarda yuzaga keladi. U slanetslar oralarida ham 
paydo bo'ladi va zumrad, dalashpatlari bilan birga uchraydi. 
Xrizoberi lining shaffof, go'zal rangli xillari qimmatbaho bezak tosh 
sifatida ishlatilmoqda.