A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

T
1
O
2
. 
Nomi yunoncha; «rutilus» qizil degani. Bunda 
Ti - 60%, 0-40% boMadi. Rutilning temirga boy xilini nigirin, 
niobiy va tantalli turi - stryuverit deb yuritiladi. Rutilning tolasimon, 
qilsimon 
ko‘rinishidagisi 
“sagenit” 
deyiladi. 
U 
tetragonal 
singoniyada 
kristallanadi; 
odatda 
prizmasimon, 
ninasimon, 
ustunsimon shakllarda boMadi. Rutil qo‘ngMr, to‘q sariq, qizil va 
qora ranglarda uchraydi. U olmos kabi yaltiraydi, qattiqligi -
6
, 
solishtirma ogMrligi - 4,2; ancha m o‘rt mineral.
Rutil xilma-xil sharoitlarda hosil bo‘ladi. Kamdan-kam holda 
o‘rta va nordon intruziv jinsiarda va ular pegmatitlar hamda 
metamorfik jinsiarda paydo boMadi.
85

---

Kassiterit 
- S n 0 2. Yunoncha «kassiteris» - qalayi demakdir. 
Tarkibida - Sn - 78,8%, aralashma holda Nb, Та, Ti uchraydi. U 
tetragonal singoniyali. Kassiterit kristallari keng tarqalgan ;Ular 
mayda, ba’zan 10 sm gacha yiriklarini uchratish mumkin. Uning 
rangi — to £q qo‘ng‘ir, ba’zan qora smolaga o‘xshash. U olmos kabi 
yaltiraydi. Qattiqligi - 6-7, solishtirma ogMrligi -
6
,8-7,0, m o'rt 
mineral. Kassiterit genetik jihatdan nordon intruziv jinslar bilan 
uzviy bogMiq. Kassiterit kontakt-metasomatik sulfid konlarida 
paydo boMadi.Bundan tashqari gidrotermal sharoitda kvars-kassiterit 
va sulfid-kassiterit formatsiyali yirik konlarini hosil qiladi. Kassiterit 
m a’danlari qalayi olinadigan birdan-bir xomashyo hisoblanadi.
Pirolyuzit 
— 
M n 0 2. 
Tarkibida -
Mn 
— 63,2% boMadi. 
Tetragonal 
singoniyali, 
yashirin 
kristallangan, 
kukunsimon, 
qurumsimon, buyraksimon agregatlar ko'rinishida uchraydi. Rangi 
qora, u metallarga xos ko‘kimtir tusda tovlanadi. Pirolyuzitning 
qattiqligi - 5-6, solishtirma ogMrligi - 4,7-5,0. U HC1 da eriydi va 
xlor ajralib chiqadi. Pirolyuzit nurash jarayonidan hosil boMadi.