A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

Mazkur topshiriq o‘quvchilarning ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash
 kompetensiyasini baholashga qaratilgan. 
2-savol
Malika va Davron quyidagi savollarning qaysi biriga javob topish-
ga harakat qilishdi?
A Quyoshdan himoya qiluvchi har bir vositaning himoyalash xususiyatlarini qanday qilib
o‘zaro solishtirish mumkin?
B Quyoshdan himoya qiluvchi vositalar terini ultrabinafsha nurlardan qay tarzda himoya 
qiladi?
C Terini Quyoshdan himoya qilishda mineral moyiga nisbatan kuchsizroq himoya vosi-
tasi mavjudmi?
D Terini Quyoshdan himoya qilishda rux oksidiga nisbatan kuchliroq himoya vositasi 
mavjudmi?
 
Baholash mezoni
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar matnni diqqat bilan oqib tushunishla-
ri kerak, bu o‘qish savodxonligi bilan bevosita bog‘liqdir. Matndagi «Malika quyoshdan 
himoya qiluvchi turli vositalarni taqqoslash usullarini qidirishga tushdi. Buning uchun u 
Davron bilan quyidagilardan foydalanishga qaror qildi...» jumlasiga e’tibor qaratish zarur.
2.15.
QUYOSHDAN HIMOYA
VOSITALARI

---

– 80 –
Agar o‘quvchilar “A Quyoshdan himoya qiluvchi har bir vosi-
taning himoyalash xususiyatlarini qanday qilib o‘zaro solishtirish 
mumkin?” degan javobni belgilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi. Javob 
yo‘q yoki boshqa javoblar bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi. Mazkur topshi-
riqni bajarish uchun o‘quvchilardan metodologik bilimlar talab etiladi.
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash 
kompetensiyasini baholashga qaratilgan. 
3-savol 
Nima uchun plastikdan tayyorlangan ikkinchi plastinani 
bostirib qo‘yishga zarurat tug‘ildi?
A Tomchilar qurib qolmasligi uchun
B Tomchilar imkon qadar kengroq yoyilishi uchun
C Tomchilarni belgilangan doira ichida saqlash uchun
D Tomchilar bir xil qalinlikda bo‘lishi uchun
 
Baholash mezoni
O‘quvchilar mazkur topshiriqni bajarishda tajriba natijalarining obyektivligi va ishonch-
liligini ta’minlash uchun qo‘llaniladigan usullarni bilishlari kerak.
Agar o‘quvchilar “D Tomchilar bir xil qalinlikda bo‘lishi uchun” javob variantini belgi-
lashsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). Javob yo‘q yoki boshqa javoblar belgilangan bo‘lsa, 
javob qabul qilinmaydi (0 ball). 
Mazkur topshiriq o‘quvchilaring ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash
kompetensiyasini baholashga qaratilgan. 
H
ayvonlarda chechak kasalligini qo‘zg‘atadigan chechak virusining ko‘pgina 
turlari uchraydi. Odatda, virusning har bir turi faqat bitta hayvon turidagina ka-
sallik keltirib chiqaradi. Jurnalda yozilishicha, olim sichqon chechagi DNKsini 
modifikatsiya qilish uchun gen muhandisligidan foydalangan. O‘zgartirilgan virus yuqqan 
barcha sichqonlar o‘ladi.
Olimning aytishi-cha, odamlarning oziq-ovqat mahsulotlarini buzadigan zararkunan-
dalarga qarshi kurashish uchun viruslarni modifikatsiyalash ustida tadqiqot o‘tkazish zarur. 
Tadqiqot tanqidchilarining aytishlaricha, viruslar laboratoriyadan tashqariga chiqib keti-
shi va boshqa hayvonlarga yuqishi mumkin. Shuningdek, ular bitta tur uchun modifikat-
siya qilin gan chechak virusi boshqa turlarga, ayniqsa, odamlarga yuqishi mumkinligidan 
xavotirlanishmoqda.
Odamlarga tabiiy chechak deb nomlangan chechak virusi yuqadi. Tabiiy chechak 
uni yuqtirganlardan ko‘pchiligining o‘limiga sabab bo‘ladi. Ko‘pchilik aholi bunday 
kasallik yo‘q qilingan deb o‘ylashlariga qaramasdan, virus namunalari butun dunyo 
laboratoriya larida saqlanmoqda.
2.16.
SICHQONLARNING CHECHAK KASALLIGI

---

– 81 –
1-savol
Tanqidchilar sichqonlarning chechak virusi sichqonlardan bosh-
qa turlarga yuqishi mumkinligidan xavotirda ekanliklarini bildirish-
di. Quyi dagi jumlalarning qaysi biri ularning xavotir olish sabablari 
uchun 
eng yaxshi
izohdir?
A Tabiiy chechak virusi va sichqonlarning modifikatsiyalangan chechak virusi gen 
lari bir-biriga o‘xshashdir
B Sichqonlarning chechak virusi DNKsidagi mutatsiya natijasida virus boshqa hay-
vonlarga yuqishi mumkin
C Sichqonlarning chechak virusi DNKsi mutatsiya natijasida tabiiy chechak virusi 
DNKsiga o‘xshab qolishi mumkin
D Sichqonlarning chechak virusidagi genlar soni chechakning boshqa viruslarini-
kidek bo‘ladi
 
Baholash mezoni
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar matnni diqqat bilan o‘qib tushunishlari 
talab etiladi. Matndagi «Shuningdek, ular bitta tur uchun modifikatsiya qilingan chechak 
virusi boshqa turlarga, ayniqsa, odamlarga yuqishi mumkinligidan xavotirlanmoqda» de-
gan jumlani e’tiborga olish kerak.
Agar o‘quvchilar “B. Sichqonlarning chechak virusi DNKsidagi mutatsiya natijasida 
virus boshqa hayvonlarga yuqishi mumkin degan javobni belgilashsa, javob to‘liq qabul qili-
nadi (1 ball). Javob yo‘q yoki boshqa javoblar bo‘lsa, qabul qilinmaydi (0 ball).