A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

Mazkur topshiriq o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasini 
baholashga qaratilgan. 
2-savol
Tadqiqotga tanqidiy fikr bildirganlardan biri sichqonlarning mod-
ifikatsiya qilingan chechak virusi laboratoriyadan tashqariga chiqib 
ketishi mumkinligidan xavotirlanmoqda. Ushbu virus sababli ba’zi 
sichqon turlari yo‘q bo‘lib ketishi mumkin.
Agar ba’zi sichqon turlari yo‘q bo‘lib ketsa, quyidagi oqibatlarga olib 
kelishi mumkinmi? 
Har bir holatda “Ha” yoki “Yo‘q”ni aylanaga oling.
Agar ba’zi sichqon turlari yo‘q bo‘lib ketsa, bunday oqibatga olib 
kelishi mumkinmi?
Ha yoki Yo‘q
Ba’zi oziq zanjirlari uzilishi mumkin
Ha / Yo‘q
Uy mushuklari ozuqa yetishmasligi natijasida nobud bo‘lishi 
mumkin
Ha / Yo‘q
Urug‘lari sichqonlar tomonidan yeyiladigan o‘simliklar soni 
vaqtinchalik ortishi mumkin
Ha / Yo‘q
 

---

– 82 –
Baholash mezoni
Agar o‘quvchilar quyidagi ketma-ketlikda uchta to‘g‘ri javobni bel-
gilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball): Ha, Yo‘q, Ha. Javob yo‘q 
yoki bosh qa javoblar belgilangan bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi (0 ball)
.
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish 
kompetensiyasini baholashga qaratilgan.
3-savol
Bir tashkilot sichqonlarni bepushtlikka olib keladigan virus-
ni yaratish ga harakat qilmoqda. Bunday virus sichqonlar sonini 
boshqarishga yordam berishi mumkin.
Deylik, bu tashkilotning sa’y-harakatlari samarali bo‘ldi. Vi-
rusdan foydalanishdan avval quyida keltirilgan savollarga javob 
olish uchun tadqiqot o‘tkazish kerakmi? Har bir holatda “Ha” 
yoki “Yo‘q”ni aylanaga oling.
Bunday virusdan foydalanishdan avval quyidagi savollarga javob olish kerakmi?
Ha yoki Yo‘q
Virusni tarqatishning eng yaxshi usuli qaysi?
Ha / Yo‘q
Sichqonlarda virusga qarshi immunitet qanchalik tez shakllanadi?
Ha / Yo‘q
Virus boshqa turdagi hayvonlarga ta’sir ko‘rsatadimi?
Ha / Yo‘q
 
Baholash mezoni
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar ilmiy tadqiq etiladigan savollarni farqlay 
olishlari kerak. Yuqorida keltirilgan barcha savollarni ilmiy tadqiq etish mumkin.
Agar o‘quvchilar quyidagi ketma-ketlikda uchta to‘g‘ri javobni belgilashsa,
javob to‘liq 
qabul qilinadi (1 ball)
: Ha, Ha, Ha. Javob yo‘q yoki boshqa javoblar belgilangan bo‘lsa, 
ja-
vob qabul qilinmaydi (0 ball).
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish 
kompetensiyasini baholashga qaratilgan.
4-savol
Quyidagi ma’lumotlarga qanchalik darajada qiziqasiz?
Har bir qatorda faqat bitta katakni belgilang.
Juda 
qiziq
Qiziq
Unchalik 
qiziq emas
Qiziq 
emas
a)
Viruslarning tuzilishi haqida bilish
1
2
3
4
b)
Viruslarda mutatsiya qanday yuz berishini 
bilish
1 2
3
4
c)
Organizm o‘zini o‘zi viruslardan qangay 
himoya qilishini yaxshiroq tushunish
1
2
3
4

---

– 83 –
 
Baholash mezoni
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning tabiiy fanlarga bo‘lgan munosabati, ya’ni 
fanga qiziqishini aniqlashga qaratilgan.
Said osmondagi yulduzlarni kuzatishni yaxshi ko‘radi. U katta shaharda
istiqomat qilganligi sababli tunda yulduzlarni o‘zi istaganidek tomosha qilolmaydi.
Said shaharda ko‘ra olmagan juda ko‘p yulduzlarni o‘tgan yili qishloqqa borganida ko‘rdi.
1-savol
Nima sababdan qishloq joylarda katta shaharlardagiga qaraganda 
ko‘proq yulduzlarni ko‘rish mumkin?
A Shaharda oy yorqinroq nur sochgani uchun ko‘pgina yulduzlarning yorug‘ligini 
to‘sib qo‘yadi
B Qishloq havosida yorug‘likni qaytaradigan chang zarralari shahar havosiga nisbatan 
ko‘proq bo‘ladi
C Shaharning yorug‘ chiroqlari sababli ko‘p yulduzlarni ko‘rib bo‘lmaydi
D Transport vositalari va xonadonlardan chiqayotgan issiqlik hisobiga shahar havosi 
issiqroq bo‘ladi
 
Baholash mezoni
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar keltirilgan javob variantlarini diqqat bi-
lan o‘qib, tahlil qilishlari kerak: A javob varianti haqida gap ketganda, aytish kerakki, oy 
shahar va qishloqlarga birdek «nur sochadi»; B javob varianti: shaharda, aksincha, sanoat 
ishlab chiqarish korxonalari, transport vositalari ko‘p bo‘lganligi sababli havoda chang zar-
ralari ko‘proq bo‘ladi; C javob varianti: kechasi ko‘pgina chiroqlar yongani tufayli shahar 
ko‘chalari yorug‘ bo‘ladi, shu sababli yulduzlarni ko‘rib bo‘lmaydi; D javob varianti: shahar-
larda transport vositalari va xonadonlardan ko‘p miqdorda ajralib chiqayotgan issiqlik yul-
duzlarni ko‘rishga to‘siq bo‘la olmaydi.
Agar o‘quvchilar “C Shaharning yorug‘ chiroqlari sababli ko‘p yulduzlarni ko‘rib 
bo‘lmaydi” degan javobni belgilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). Javob yo‘q yoki 
boshqa javoblar qabul qilinmaydi (0 ball).