A toshmatov, sh sh. Magzumova

BO SH MIYA TRAVMALARIDA RUHIY BUZILISHLAR
Bosh miya travmalari eng ko‘p uchraydigati patologiya shakllaridan 
biri bo‘lib, turm ushda, ishlab chiqarishda, transportda, sportda, urush 
vaqtlarida uchrashi m umkin. Bosh miya travmatik zararlanishida ruhiy 
buzilishlaming xususiyatlari, ularning og‘irligi travma mexanizmi, asorat 
beruvchi omillaming mavjudligi, jabrlanuvchining individual xususiyatlari, 
travmatik kasallik kechishining bosqichi bilan belgilanadi. Ochiq va yopiq 
turdagi bosh miya jarohatlari ajratiladi.
Y opiq trav m alar ko m m otsiy alar (bosh m iya chayqalishi) va 
kontuziyalar (lat eyishi) ga bo'linadi. Birinchi holatda um um iy belgilar 
ustunlik qiladi va bu bosh miya moddasining diffuz zararlanishi bilan 
bog‘liq, ikkinchi holatda — lokal, bosh miyaning m a ’lum sohasining 
zararlanishi bilan bogiiq bo‘ladi. Travmatik kasallik kechishida boshlan- 
g‘ich, o'tkir, kechki va uzoqlashgan davrlar ajratiladi.
Jarohatning og‘irligiga qarab 
boshlang‘ich davrda
chuqurligi va 
davomiyligiga ko‘ra turlicha ong yo‘qolishi darajalari — yengil karaxtlikdan 
komagacha kuzatiladi. Odatda, umumiy miya simptomlari (bosh aylanishi, 
ko‘ngil aynishi, qusish), turli vegetativ, somatik buzilishlar (nafas, yurak 
faoliyati buzilishlari, kollaptoid holatlar va h.k.) oldingi o ‘rin egallaydi. 
Boshlang‘ich davr eng og‘ir bosqich hisoblanadi. Letal oqibatlar, odatda, 
ana shu bosqichda kuzatiladi.
О ‘tkir davrida
bemorlarning ongi asta-sekin tiniqlashadi, am m o yana 
uzoq vaqt ular torm ozlangan, bo'shashgan, uyquchan b o ‘lib qoladilar. 
Ba’zida retrograd va anterograd amneziya belgilari kuzatiladi. Ong yo‘qolishi 
holati uning boshqa buzilishlari bilan almashinishi m um kin, va shunda 
bu bosqichda deliriy, ongning namozshom simon qorong‘ilashuvi, kam
79

---

holda amensiya, oneyroid kuzatiladi. Shuni hisobga olish zarurki, bunday 
bemorlar alohida kuzatuv va parvarishga muhtoj bo'ladilar, chunki ulaming 
bu davrdagi noadekvat xatti-harakatlari ulam ing o'zlari va atrofdagilarga 
xavf tug‘dirishi mumkin.
Kechki davrda
serebral asteniya fonida tashqi omillar ta ’siri ostida 
isteroform va epileptiform tutqanoq xurujlari, ongning namozshomsimon 
qorong'ilashuvlari, isterik va depressiv holatlar kuzatilishi mumkin. 
Nevrologik simptomatika asta-sekin regressga uchraydi yoki zararlanish 
o ‘chog‘iga mos tarzda oiganizatsiyalashadi.