A. Taniyev innovatsion iqtisodiyot darslik

Kompaniyaning rivojlanish sharoitida jamoa dinamikasi

Biznes g‘oyasidan boshlab har qanday kompaniya ma’lum rivojlanish yo‘lidan o‘tadi. Shuningdek, kelajakda zarur, qiziqarli, hayajonli va foydali bo‘lib tuyulgani uchun birgalikda startap sifatida ish boshlagan jamoa o‘zgaradi. Vaziyatlar va rahbarlarning muvaffaqiyatli kombinatsiyasi ularning irodasi bilan rivojlanadi. Agar muvaffaqiyatsiz bo‘lsa, to‘xtab qoladi, tanazzulga uchraydi va parchalanadi. Zamonaviy venchur tadbirkorlik amaliyotida innovatsion (ilm-fanni talab qiladigan) loyiha o‘tadigan bosqichlarning ma’lum bir shakli allaqachon ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda biz undan foydalanamiz.
Odatda innovatsion loyihaning hayotiy siklining bosqichlari dastlabki investitsiyalar va vaqt o‘tishi bilan pul xarajatlarini (NPV («Net Present Value»- "Sof hozirgi qiymat") egri chizig‘ini) hisobga olgan holda pul oqimining egri chizig‘i bilan tasvirlanadi. Quyidagi bosqichlar ajratiladi: urug‘ oldidan (ekishdan oldingi bosqich), urug‘ (ekish bosqichi), boshlash (boshlash), erta bosqich (erta o‘sish), kengayish (kengayish), chiqish (chiqish).
Innovatsion loyihaning bosqichi bozor va loyiha mijozlarining ustun turiga qarab belgilanadi. (konservator nafaqat texnologiyani sotib oladi, balki boshlang‘ich bosqichida bozorga taklif etilishi mumkin bo‘lmagan to‘liq mahsulotni sotib oladi va hokazo), kompaniya va umuman boshqaruv jamoasi bu boshqaruv vositalariga, menejmentga ma’lum talablarni qo‘yadi. Keyin siz jamoaning dinamikasini belgilashingiz kerak, ular bir-biriga qo‘shilib ketgan va innovatsion loyihaning umumiy dinamikasi va rivojlanish bosqichlariga mos kelishi kerak.
Innovatsion biznesni rivojlantirish sharoitida jamoani rivojlantirish. Raqamga sharhlar sifatida quyidagilarni aytish mumkin: biz biznesni boshlanish bosqichida, ya’ni jamoani shakllantiradigan va u tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan aniq
belgilangan rahbar bo‘lganida, menejment birligi sifatida jamoa haqida gaplashamiz.
Biznesning o‘sishi va rivojlanishi yangi tashkil topgan jamoaning a’zolariga bo‘ysunadigan yangi odamlarni (ko‘pincha ochiq mehnat bozoridan va ko‘pincha bu boshlang‘ich bosqichga to‘g‘ri keladi) jalb qilish zarurligiga olib kelishi bilanoq, birinchi menejment uchun zarur shartlar inqiroz va uning oldini olish, uni bartaraf etish vositasi - bu ish jarayonlari va kompaniya tuzilmasini malakali muvofiqlashtirishga yo‘naltirilgan doimiy ravishda kadrlar boshqaruvini o‘rnatish. Tuzilgan kompaniyada shakllangan biznes jarayonlari bilan boshqaruv bo‘limi sifatida jamoa o‘z- o‘zini rag‘batlantirishning loyihaviy shakli dolzarb bo‘lib, loyihalar doimiy faoliyatni to‘ldirganda (ilmiy-tadqiqot, ilmiy- tadqiqot, o‘zgarishlarni amalga oshirish va boshqalar) loyihani boshqarish nazariyasi va amaliyoti bu yerda qo‘llaniladi. Biznes shakllanganligi sababli, jamoa va xodimlarning umumiy motivatsiyasi (dastlabki bosqichda jamoaning o‘zini o‘zi rag‘batlantirishi) ob’ektiv ravishda pasayadi. Bu menejment darajasi va sifatining oshishi bilan qoplanishi kerak (shu jumladan kadrlar motivatsiyasini boshqarish tizimi).
Jamoa dinamikasidan tashqari innovatsion loyihaning dinamikasi tufayli, jamoada va shaxslararo munosabatlar tufayli yuzaga keladigan dinamik jarayonlarni hisobga olmaslik mumkin emas. Bugungi kunda jamoada shaxslararo munosabatlarning rivojlanish dinamikasini tavsiflovchi juda ko‘p turli xil modellar mavjud. Biz loyihaning umumiy dinamikasining ushbu kichik qismini hisobga olmasligimiz mumkin emas, chunki bu jamoadagi shaxslararo munosabatlarning tabiati, qatnashchilarning bir-biriga bo‘lgan ishonchi asosan loyiha jamoasining samaradorligini belgilaydi va natijada jamoani rivojlanishning keyingi bosqichiga o‘tishiga olib keladi. Shu bilan innovatsion loyihani keyingi bosqichga o‘tkazadi yoki aks holda umumiy turg‘unlikka olib keladi. Guruhlarni jamoalarga rivojlantirish uchun bir nechta dinamik modellarni ko‘rib chiqing.
Aytish kerakki, jamoa rivojlanishining sanab o‘tilgan bosqichlari jamoani rivojlantirishning barcha bosqichlari uchun amal qiladi. Bu nimani anglatadi: jamoaning yangi a’zosi paydo bo‘lishi yoki kimdir uni tark etishi bilanoq, jamoa oldingi bosqichlarga qaytadi. Shu bilan birga ushbu regressiya ta’sirining intensivligi guruh faoliyati va jamoaning uyg‘unligi darajasiga shuningdek, eski va yangi guruh a’zolarining nisbatlariga bog‘liq.
D.Yankelovich tomonidan jamoalarni o‘z-o‘zini boshqaradigan jamoalarga aylantirish modeli foydali bo‘lib tuyuladi, unda 5 ta bosqich belgilanadi va bu bizning fikrimizcha, loyihada menejmentni o‘z ishlarida maksimall ishlatadigan yirik, iyerarxik tuzilgan korporatsiyalar tarkibida loyiha jamoasini shakllantirish jarayonini tavsiflaydi.
Ta’riflangan model alohida xodimlar, jamoalar, menejment va tashkilotni umumiy boshqaruv tizimiga birlashtiradi va yirik kompaniyalarni qat’iy iyerarxik boshqaruv tizimidan o‘zini o‘zi boshqaradigan yuqori samarali jamoalarga o‘tishda foydalanish mumkin.
Tashkilotning o‘zini o‘zi boshqaradigan jamoalar yo‘nalishi bo‘yicha rivojlanishiga hamroh bo‘ladigan yana bir dinamik jarayonni eslatib o‘tish zarur: uning hajmi va tuzilish darajasiga qarab, biznesni rivojlantirishning turli bosqichlarida jamoani o‘zgartirish jarayoni. Tadqiqotchilar jamoaviy ishning ikki darajasini ajratib ko‘rsatadilar:

6. 
   jadval.
   

Jamoa bilan ishlash darajasi 195

Jamoa bilan ishlash darajasi	Illyustratsiya	Biznesni rivojlantirish bosqichi
1.Yuqori samarali o‘zini o‘zi boshqarish jamoasi		Strukturalash zarurligidan oldin, muntazam boshqaruvni joriy etishdan oldin

2. Yuqori samarali buyruq kompleksi: jamoa mehnatga munosabat sifatida, o‘zini tutish standarti sifatida

Ish kuchi o‘sib, biznes tuzilgan va rasmiylashtirilgach, mehnatga jamoaga o‘xshash munosabatni yaratish va saqlab qolish muhimdir.

Jamoalar va tashkilotlarni shakllantirish, rivojlantirishning bunday qator dinamik modellari va ularni innovatsion biznesni rivojlantirish bosqichlari bilan muvofiqlashtirish zarurati bilan bog‘liq holda, jamoaviy ish xodimlar sonining ko‘payishi, biznesni tarkibiy tuzilishi - iyerarxiya, bo‘linmalar, quyi, o‘rta va yuqori darajalarni yaratish bilan qanday bog‘liqligi haqida savol tug‘iladi, Boshqaruv darajasi, tashkiliy tuzilmaning tobora murakkablashib borishi va boshqalar? Bizning fikrimizcha, ushbu qarama-qarshilik

• 
  o‘sib borayotgan biznesda xodimlarning ko‘payishi bilan jamoadagi odamlarning sonini cheklash - kompaniyaning har bir iyerarxik darajasida (o‘zaro faoliyat funksional guruhlar, yetakchilarning asosiy qismi), har bir bo‘linma (buzilmagan jamoalar) ichida va juda samarali. O‘zini o‘zi boshqaradigan jamoani saqlab qolish bilan minimallashtiriladi. Quyidagi jamoaviy ishlash tamoyillari asosida ishlashga munosabatni shakllantiradi:
  

Shunday vaziyatni (agar jamoa egalari kabi ishlashga bo‘lgan munosabatni saqlab qolganda va haqiqatan ham ishlaydigan loyiha menejmenti bilan tuzilgan boshqariladigan biznes) amalga oshirish mumkin bo‘lsa, faqatgina kompaniyaning egalari, top-menejmenti va investorlari yuqori samarali jamoa bo‘lishlari mumkin.
Jamoani, biznesni rivojlantirish jarayonida bir bosqichdan ikkinchisiga o‘tish bosqichma-bosqich ro‘y beradi va keyingi bosqich qay darajada muvaffaqiyatli bo‘lishiga asosan mulk egasi, kompaniya rahbarining munosabati va xulq-atvorini, natijada uslubni o‘zgartirish zarurligini tushunishiga bog‘liq boshqaruv, ichki protseduralar, tuzilish va boshqalar e’tiborga olinadi.
Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, biznesni rivojlantirishning bir bosqichidan ikkinchisiga o‘tish, o‘sishning bir bosqichidan ikkinchisiga o‘tish har doim jamoadagi muayyan tashkiliy o‘zgarishlar bilan bog‘liq. Shuning uchun loyihaning rahbari (jamoa ustuni) ular bilan bog‘liq o‘zgarishlar va qiyinchiliklarni maqbul darajada boshqarishi kerak.
Ushbu bo‘limda jamoalar modellari bo‘yicha rivojlanish bosqichlari va innovatsion boshlang‘ich jamoani keyingi bosqich kompaniyasiga aylantirishning umumiy tamoyillari ko‘rib chiqildi, ular jamoalarning ishlarini guruh turlari bo‘yicha tashkil etishga yo‘naltirilgan.

3.