А. Т. Гофуров, Ж. Толипова, С. С

2. Биологик таълимнинг мақсад ва вазифалари.
Умумий ўрта таълим ўқув юртларидаги биологик таълим умумий педагогик
жараёнининг ажралмас таркибий қисми сифатвда таълимнинг умумий
мақсадларига мувофиқ ўкувчи шахсини ҳар томоняама ривожланишига,
тарбияланишига йўналган бўлади.
Умумий ўрта таълим ўкув юртларида биологик таълим вазифалари
қўйидагилар бўлиб:
- ўқувчиларни асосий биологик тушунчалар, етакчи гоялар, илмий
далиллар, қонунлар, назариялар, илмий билиш усуллари, органик
оламнинг манзарасига оид билимлар билан таништириш;
- тирик табиат унинг тараккиёт туфайли организмларда пайдо бўлган
мосланиш механизмлари ҳаклда маълумот бериш;
- ўқувчиларни организмларнинг ҳаёти, уларнинг шахсий ва тарихий
ривожланишининг асосий қонунпари билан қуроллантириш
- ҳаёт тузилишининг турли: молекула, ҳужайра, организм, популяция -
тур, биогеоценоз, биосфера даражалари билан таништириш;
- табиатга унинг барча бойликларига оқилона муносабатда бўлиш
фазилатларини ўқувчилар онгага сингдириш;
- ўқувчиларни ўзларининг ва ўзгаларнинг саломатлигани саклашга,
соғлом турмуш тарзини таркиб топтиришга йўналтириш;
- биологая таълим мазмунини қозирги ижтимоий ҳаёт, фан - техника
таракқиёти билан мустаҳкши боғланишини таъминлаш асосида
ўкувчиларнинг касб танлашга онгли равишда йўналтириш;
- биологая таълим мазмунини қадимда яшаб жаҳон фани - маданиятига
улкан хисса қўшган ва ҳозирги даврда яшаётган биолог олимлар
фаолияти билан боғлаш орқали ўқувчиларни ватанпарварлик руҳвда
тарбиялашдан иборатдир.
З.Биологик таълим мазмуни ва таркибий қисмлари.
Ҳар қақдай ўқув фанини ўқитишда унинг мазмуни ниҳоятда катта
аҳамиятга эга бўлади. Унга асосий сабаб ўкув фани мазмуни ўша фаннинг
ўзига хос йўналишини, ўқитиш тизимини, методларини, воситаларини
41

---

белгалаб беради. Ўқув фанининг мазмуни ўқув дастурлари, дарсликлари, ўкув
Кўлланмалари орқали конкретлаштирилади.
Умумий ўрта таъпим ўкув юртларвда биологик таълимнинг таркибий
қисмлари бўлиб, ботаника, зоологая, одам анатомияси ва физиологаяси ҳамда
цитология, биокимё, генетика, эволюцион таълимот мажмуасидан иборат
бўлган умумий биология ўқув фанлари ҳисобланади. Мазкур ўқув фанларида
турли хил ўсимликлар, хайвонлар, одамларнинг ташқи, ички тузилиши ҳаёт
фаолияти, ташқи муҳит билан боғлиқлиги тўғрисида ҳамда ҳужайранинг
унинг органоидларинииг тузилиши, функцияси, ирсият ўзгарувчанлик
эволюцион таълим ва шу каби билимлар берилади. Мактаб биологая
таълимини айрим ўкув фанларига ажратиш қонуний бўлиб, кўп йиллик
педагогак тажрибалар асосвда ўзини оқлаган. Бироқ биологак таъпимнинг
турли ўқув фанларига ажралиши тирик табиатдаги нарса ходисаларни
алоҳида-алоҳида ўрганишга эмас, балки уларнинг бир бутунлигини, ўзаро
боғлшслигини ифода этган ҳодда ўқитилишини тақозо қилади. Биологая
ўқув фанининг таркибий қисмларига биринчи навбатда илмий тушунчалар
киради. Улар биологаянинг айрим соҳаларига оид хусусий ва биологиянинг
барча соҳаларига хос бўлган умумий биологак тушунчаяардан ташкил топади.
Ана шувдай умумий биолопнк тушунчалар каторига организмларнинг
ҳужайравий тузилиши, модца ва энергиянинг алмашинуви, организм ва
муҳитнинг ўзаро бирлиги, ирсият ўзгарувчанлик органик олам эволюцияси
тушунчалари киради. Биология ўкув фани мазмунининг яна бир компоненти
бўлиб гоялар ҳисобланади. Биология таъгош мазмунида ўқувчилар онгига
органик олам эволюцияси, тирик табиат тузилшпининг ҳар даражада
эканлига, орган тузилиши билан функциясининг ўзаро боғликлига, биологик
системаларнинг табиий мухдт билан алокадорлиги, ўз-ўзини бошқариш ва
ниҳояг назария билан амалиётнинг бирлиги каби ғоялар сингдирилади.
Биология ўкув фанининг мазмунини яна бир компоненти бўлиб биологик
қонунлар ҳисобланади. Ана шундай биологак қонунлардан ўкувчилар
Мендель ва Морганнинг ирсият қонунлари, Бэр қонуни, Харди-Вайнберг
қонуни, В.И.Вернадскийнинг атомларнинг биоген миграцияси қонуни кабилар
билан танишадилар. Биологая фан мазмунининг яна бир компоненти илмий
назариялардир. Умумий ўрта таъпим биологая ўкув таълим мазмунига
Ч.Дарвиннинг органик оламнинг эволюцион назарияси, А.Н.Северцовнинг
филэмбриогенез назарияси, Т.Морганнинг хромосома назарияси ва ниҳоят
ҳозирги замон ген назарияси киритилган.