|
4.Мактаб зоологая дарслигининг мазмуни ва тузилиши.
Мактаб зоология дарслигининг муаллифи профессор О.Мавлонов бўлиб, у
172 саҳифадан, 60 парагрифдан иборат. Уқда 134 та рангли расмлар бор. Ҳар
бир параграф сўнгида билимларни назорат қилшп учун саволлар ва тест
топшириклар берилган. Дарсликда билимлар бериш билан ўқувчиларнинг
кўникма, малакаларини шакллантиришга ҳам эътибор қилинган. Мазкур
масала 5та лаборатория машғулотларида ўз ифодасини топган.
Зоологая дарслиги тузилиш жиҳатидан ботаника дарслигвдан тубдан фарк
қилади. Агар ботаника дарслиганинг 5-синф учун мулжалланган ўқув
материаллар морфологик, анатомик, физиологик, экологик билимлар
мажмуасида ташкил топган бўлиб, 6-синф ботаника дарслигида асосий эътибор
систематик тушунчаларнинг ўзлаштиришга қарагилпш бўлса, зоология
дарслигада бир вақтнинг ўзида систематик, анатомик, морфологик,
физиолопик, экологик, гагиеник билимлар баён этилади. Зоологая
Дарслиганинг иккинчи ўзига хос жиҳати хайвонлар билан танишиш эволюцион
принципи асосида амалга оширилганлигидир. Одатда зоология дарслиги
Ўқувчиларни умурткасиз хайвонларнинг бир ҳужайралилар ёки содда хайвонлар
вакиллари билан таништиришдан бошланиб, то сут эмизувчиларнинг энг юксак
вакиллари бўлмиш приматлар туркуми вакиллари билан якунланади.
5.Одам ва унинг саломатлиги.
37
Мазкур дарсликнинг муаллифлари профессорлар Б.Аминов,
Т.Тилововлардир. Дарслик 68 соатга мўлжалланган ўкув дастури асосида
ёзилган. У XVI бобдан, 55 парагрифдан ташкил топган. Дарсяикда «Кириш»
дан сўнг одам организми ҳақида умумий маълумот, таянч харакатланиш
системаси, қон, қон айланиш системаси, нафао олиш, овқат хазм қилиш,
моддалар ва энергия алмашуви, айириш, ички секреция безлари, нерв
системаси, олий нерв фаолияти, сезги органлари, кўпайиш ва ривожланиш,
одамнинг пайдо бўлиши тўғрисида маълумотлар баён этилган. Дарслиқда
ҳужайранинг тузилиши, тўқималарга, суякларнинг тузилиши, мускулларнинг
динамик харакати ва функциясини кузатишга, одам қонининг шаклли
элементларини ўрганишга, кон кетгавда биринчи ёрдам, кўкрак қафасини,
нафас олганда ва чикарилганда карбонат ангидридни аниклашга сийдик
айириш органларининг тузилишига, марказий нерв системаси тузилишини
ўрганишга, кўриш ўткирлигани аниклашга оид лаборатория машғулотларини
ўтказиш методикаси ёритилган. Дарслиқца 92 рангли расмлар, дарслик сўнпада
ўқув фани бўйича тест саволлари ва хотима берилган. Дарсликнинг ижобий
томонлари ҳакдца гапириб, унинг ўқув дастурига тўлиқ мос ҳолда ёзилгани,
ўтмишда ва ҳозирги даврда ижод қилаётган олимларнинг фанга қўшган
хиссалари, республикадаги об-ҳаво шароитини эътиборга олган ҳолда кенг
тарқаладиган касалликлар ҳакида маълумот берилганлигани қайд килиш лозим.
Дарсликнинг салбий томони ҳакида тўхтаб дарсликда одам анатомия,
физиологиясига нисбатан тиббиёт, хусусан ҳар хил касалликлар, уларнинг
келиб чиқиш сабаблари ва даволаш ҳақидаги маълумотларнинг ортиқча
берилганлигини таъкидлаб ўтиш керак. Шу билан бирга баъзи параграфлар
(масалан 1, 33, 42§) даги маълумотларни ниҳоятда камлига, бошка
парафифдаги (2,5,24,27,24,38) маълумотларни кўплигани, баъзи парагрифлар
мундарижада бўлиб матвда учрамаслиги (24§) ҳам кўрсатиб ўтиш зарур.
Баъзи бир мавзулар, масапан ички секреция безлари жуда мураккаб қилиб
берилган. Унда келтирилган гормонлар сони 25 тадан ортади. Дарсликда илмий
чалкашликлар анчагана. «Меҳнат туфайли ибтидоий одамлар аввал тик
юришга, сўнгра қўл бармоқлари билан меҳнат қуролларни ушлашга ўргаетан
(1§)
9-синф биология дарслиги.
Дарсликнинг асосий бўлимлари органик оламнинг хилма-хиллиги, цитология
асослари, организмларнинг кўпайиши ва индивидуал ривожланиши, генетика,
сеяекция асослари хисобланади. Дарслик 14 бобдан 49 парагрифдан ташкил
топган.
Дарсликда ҳужайранинг ташқи,ички тузилиши айникса органоидларнинг
тузилиши, функцияси, ҳужайранинг кимёвий таркиби - анорганик модцалар,
органик моддалар, оқсиллар, углеводлар, ёғяар, нуклеин кислоталар, моддалар
ва энергия алмашинуви ҳақвда маълумотлар берилган. Организмларнинг
кўпайиши ва индивидуал риюжлаииши бўлимида эса жинссиз, жинсий
кўпайиш, ҳужайраларнинг мигоз, мейоз бўлиниши, организмларнинг эмбрионал,
постэмбрионал ривожланиши ҳакдаа билимлар келтирилган. Генетика ва
селекция асослари бўлимвда эса генетик тушунчалар, ирсият қонунлари,
ўзгарувчанлик қонунлари, одам генетшсаси, унинг ўрганиш методлари,
ўсимликлар, хайвонлар, микроорганизмлар селекцияси тўғрисидаги маъдумотлар
ёритилган. Дарсликда 75 расмлар берилган. Уларнинг кўпчилига рангли
расмлардир. Ҳар бир параграф сўнгада билимни текшириш учун саволлар, тест
топшириқлар берилган.
Дарслик биринчи маротаба нашр кллинганлиги сабабли унда бир қанча
етишмовчиликлар мавжуд. Аввало унинг структураси монографйк шаклда
ифодалавганлигини айтиб ўтиш жоиз. Дарсликда бир-бирига зид фикрлар
учрайди, Бир томондан дарслик муаллифлари тарикликнинг молекула
даражасини эътироф этиб, ҳаётнинг хужайрасиз шаклларига мисол қилиб
вирусларни оладилар ва уларнинг тузилиши, қаёт циклини тушунтирадилар.
Иккинчи томовдан эса «вируслар тирик организм ҳисобланмайди, чунки улар
ҳаётнинг хусусиятларини ўзида намоён килмайди» деб ўзларига ўзлари қарши
фикрда бўладилар.
Дарсликнинг бошқа саҳифаларида ҳам илмий камчиликлар учрайди. Ирсий
белгилар нуклеотидларда жойлашган (15 б) одатда хивчинсиз оддий тузилган (15
б) ўсимликлар қайвонат дунёсининг яшашини белгилаб беради (22 б). Ядроли
организмларнинг барча хужайралари юксак тузилишга эга бўлиб, кислород
билан озикланишга мослашган (36 б) ва бошка шу каби иборалар бунга яккол
мисолдир. Бувдай камчиликлар дарспикнинг бошқа саҳифаларида ҳам учрайди.
Чамаси дарслик муаллифлари рус тилидага дарслик матнларни ўзбек тшшга
таржима қилаётганларвда бундай чалкашликларга йўл қўйганлар. Дарсликнинг
ўкув материалини 14 бобга бўлиш ҳам нотўғридир. Баъзи боблар битта ёки
иккита парагрифдан тузилганлиги буига яққол мисолдир. Одатда дарслик
боблари мантиқий жиҳатдан бир-бирига яқин бўлган ўкув материалини қамраб
олиши керак. Дарслик «Организмларнинг хилма-хиллига» «Ҳужайра»,
«Организмларн1шг кўпайиши ва шахсий ривожланиши», «Генетика ва селекция
асослари» каби 4 бобдан тузилса мақсадга мувофиқ бўлур эди. Боблар сонини
эмас, парагриф сонини аксинча кўцайтириш, уларни 59-60 га етказиш зарур
эди.
Билимни назорат қилиш учуи саволлар.
1. Дарслик билан ўқув қўлланманинг фарқини айтиб беринг.
2. Дарсликнинг асосий компонентлари нималардан иборат?
3. Ботаника дарслигининг тузилишини ва мазмунини тушунтириб беринг.
4. Зоология дарслиги ботаника дарслигидан нималари билан тафовут
қилади?
5. Зоология дарслигада билимларни ёритиш қандай принципга асосланган.
6. Одам ва унинг саломатлик дарслигининг ютуқ камчиликлари
нималардан иборат?
7. 9-синф биология дарслигада қандай асосий мавзулар ёритилган?
8. Биологая дарслигдаги камчиликлар тўгрисида сизнинг фикрингиз?
Мустақил бажариш учун топшириқлар.
1. Мактаб ботаника дарслиганинг тузилиши ва мазмуни билан танишиб
чиқинг.
2. Мактаб зоология дарслигининг тузилиши ва мазмуни билан танишиб
чиқинг.
3. Одам ва унинг саломатлиги дарслиги тузилиши ва мазмуни билан
танишиб чиқинг.
4. Биологая дарслигининг тузилиши ва мазмуни билан танишиб чиқинг.
5. Тубандаги жадвални тўлдиринг.
39
Мактаб биология дарсликлари.
Дарсликлар Саҳифалар Парагрифлар Расмлар сони Лабаротория
сони сони машгулотлар
сони
Ботаника
. ' Биология
Одам ва
унинг
саломатлиги
биология _ _
Do'stlaringiz bilan baham: |
