А. Т. Гофуров, Ж. Толипова, С. С

З.Кўргазмаяи
қуролларнинг
 хиллари.
Ўз таснифи ва аҳамиятига кўра биология ўқитишда қўлланиладиган
кўргазмали воситалар асосий ва ёрдамчи хилларга ажратилаци. Асосий
гуруҳи - табиий, тасвирий, оғзаки хилларга ёрдамчилари - ўқитишни техник
воситалари ва лаборатория асбоб ускуналарвдир.
Табиий кўргазма қуроллар ўз навбатвда тирик, ўлик ва фиксирланган,
тасвирий кўргазма куроллар текис ва ҳажмли хилларга ажратилади. Табиий
кўргазма куроллар мактаб тирик бурчагидаги тирик хайвонлар-баликдар
хашаротлар, қушлар, хона ўсимликлари, қотирилган, қуритиягаи,
фиксирланган кўргазма қуроллар бўлиб уларга тулупларни, умуртқасиз
хайвон коллекцияларини куритилган суякларни, микропрепаратларни,
тарқатма материалларни киритиш мумкин.
Тирик ўсимлик ва ҳайвонларни дарс жараёнвда номойиш килиш учун
авваддан тайёргарлик кўриш лозим. Уларни танлашда ўқув дастур талаблари,
маҳаллий шароит ва табиатни муҳофаза қилиш талаблари эътиборга
олиниши керак. Гербарий, коллекцияларни кўрсатаётганда шуни ёдда тутиш
керакки, улар тирик организмлар тўгрисида тўлиқ тасаввур ҳосил қилмайди.
Шуни эътиборга олиб улар бошқа кўргазма воситалар билан биргаликда
намойиш этилиши лозим. Худди шувдай холатни фиксирланган хўл"
препаратларга нисбатан ҳам айтиш мумкин. Чунки улар узоқ вақт давомида
ўзларини рангларини йўқотган бўладилар. Табиий кўргазмали воситаларнинг
бири микропрепаратлар ҳисобланади. Улар кичик организмлар - бактерия,
замбуруғлар, бир ҳужайрали ҳайвонлар, ўсимликларнинг ҳужайравий
тузилишини ўзвда ифода қилади. Вақтинча микропрепаратларни тайёрлаш
кўникмасини ҳамма ўқувчилар эгаллашлари керак.
Кўпгина табиий кўргазма воситалари лаборатория ва амалий
машгулотларни ўтказиш учун зарур.
66
Табиий равишда барча дарсларда ўсимликлар, хайвонлар ва бошқа
табиий объектларни кўрсатиб бўлмайди. Кўпгина хайвон, ўсимликларни,
тирик табиагнинг ривожланиш жараёнлари, қонуниятлар махсус тайёрланган
тасвирля кўргазма қуролллар ёрдамида тушунтирилади.
Тасвирий кўргазмали қуроллар ниҳоягда хилма-хил. Улардан муляжлар,
статик, динамик моделлар, рангли жадваллар, расмлар, дидактик
карточкаларни кўрсатиб ўтиш ўринлидир. Қўшимча кўргазма куролларга
х,ар хил асбоблар, ўкитишнинг техник воситалари киритади.
Билимни назорат қилиш учун саволлар.
1.ЎҚИТИШ восигаларнинг қандай таълим-тарбиявий аҳамияти бор?
2.Ўқитиш воситалар қавдай системалардан иборат.
З.Кўрсатмалик атамаси ўзида қандай тушунчаларни ифода қилади.
4.Кўргазмали куроллар қандай турларга бўлинади?
5.Кўргазмали ўқитиш воситаси, кўргазмали қурол орасида кандай фарқ
бор?
б.Асосий кўргазмали қуролларга нималар киради?
7.Ёрдамчи кўргазмали куролларгачи?
8.Табиий кўргазмали қуролларни тушунтиринг.
9.Тасвирий кўргазмали қуролларга мисоллар келтиринг.