A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Urug’chilik tuzimining rivoj topishi. 
Keyingi poleolitda ona urug‘ning 
rivojlanishi yuqori bosqichga o‘tdi. Mezolitda qabila bir necha urug‘dan tashkil topa 
boshlagan, ular o‘rtasidagi aloqalar murakkablasha borgan. Mehnatning tabiiy 
taqsimoti aniq ifodalanadi. Erkaklar ovchilik, ayollar terib- termachilik, ovqat topish 
bilan shug‘ullanganlar. Ularning ijtimoiy mavqeyi teng huquqli bo‘lgan. Jamiyat 
a‘zolaridan farq yoshga qarab bo‘lgan. Jamoa yosh bo‘yicha keksa odamlar, katta 
yoshli odamlar va bolalar guruhlariga bo‘linganlar. Har bir guruhning o‘z huquqlari 
va burchlari bo‘lgan. Masalan, bolalar urushlarda qatnashmas, yig‘ilishlarda ovoz 
bera olmas, keksa odamlar esa, urf -odatlarni saqlovchilar bo‘lib, ko‘pincha ularning 

---

95 
shaxsiga sig‘inishgan. Ular bilim va tajribalariga ega bo‘lganliklari uchun jamiyatga 
katta ta‘sir ko‘rsatadilar. Katta yoshli odamlar guruhiga o‘tishda yigit va qizlarga 
mehnat malakalari va boshlang‘ich ilmiy bilimlar berish, urug‘chilik urf-odatlari, 
rivoyatlar, sirlar, e‘tiqod 
Aholining son jihatdan ko‘payishi tufayli qabilalar chegarasi bir - biriga 
yaqinlashgan. Nikoh onalarning istagi bo‘yicha bo‘lgan. Er va xotinning joylashuvi 
matriarxal, ya‘ni er xotinning oilasiga ko‘chib o‘tgan. Lekin erkin nikoh uzoq vaqt 
davom etgan. Juft oila mustaqil xo‘jalik yuritgan. Qabilalararo urushlar davomida 
ko‘pincha manzilgohlar yo‘q qilingan, aholi qirilgan va asir olingan. Harbiy asirlarni 
ba‘zan yeb qo‘yishgan, ammo ko‘pincha o‘ldirilgan.
Birgalikdagi mehnat va umumiy mulkning mavjudligi sharoitida jamoalar 
ortiqcha mahsulotlarni urug‘ oqsoqollarining vositachiligida ayriboshlaganlar.
Alohida ishlab chiqarishning paydo bo‘lishi va xususiy mulk vujudga kelishi 
bilan individual ayriboshlash yuzaga kelgan. Ishlab chiqarish va ayriboshlashning 
individullashuvi natijasida ayrim kishilarning qo‘lida ortiqcha mahsulotlar 
jamg‘arilib borgan, bunday mahsulotlar xususiy mulkchilikka asos solgan. 
Ijtimoiylashtirilgan xo‘jaliklarda mehnat unumdorligi orta borgan. Harbiy asirlar 
qulga aylantirilgan. Patrialxal qullik butun dunyoga yoyilgan va nasldan- naslga 
o‘tgan.