A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

1 Burhoniddin Marg‘inoniy. Hidoya. I-jild. N ik oh kitobi. — Т.: Adolat,
2000. - 690 b.
2 O'sha asar. 692 b.
3 Burhoniddin Marg'inoniy. Hidoya. I-jild. N ik oh kitobi. - Т.: Adolat,
2000. - 732 b.
294

---

zandlar xursandchiligi va insoniy go‘zal mehr barcha narsadan 
ustun turadi hamda oila mustahkamligiga xizmat qiladi.
Bundan tashqari «Hidoya»da g‘ayrishar’iy nikoh holatlari haqi­
da ham diqqatga sazovor hukmlar keltirilgan. Marg‘inoniy tomoni­
dan g‘ayrishar’iy deb hukm chiqarilgan holatlar — ma’naviyatga 
va axloqiy me’yorlarga zidligi sabablidir. Alloma asaridagi ushbu 
holat bugungi kun bilan chambarchas bog‘langandir. G £arb mam- 
lakatlarida oilaning qadrsizlanishini va axloqan buzuq bo‘lgan bir 
jinsli nikohning kundan kunga ko‘payib borayotganligini ameri- 
kalik siyosatshunos Patrik Byukenen o‘zining «G‘arbning halo- 
kati» deb nomlangan asarida kuyunch bilan e’tirof etadi. G ‘arb 
davlatlari orasi shiddat bilan kamayib borishi, bugungi kunda 
Yevropaning o‘n yetti davlatida o‘lish tug‘ilishga nisbatan ancha 
yuqori ekanligi, nikohlar soni kamayib ajrimlar oshib borayot­
ganligini keltirib chiqarmoqda. Eng achinarlisi Yevropa aholisi- 
ning katta qismi bugungi kunda bir jinsli nikoh tarafdori ekanligi 
vaziyatning naqadar ayanchli ahvoldaligidan dalolat beradi. Endi 
esa Yevropa davlatlari tezda bu muammolarga yechim topma- 
sa o‘z-o‘zidan yemirilib yo‘q bo‘lishi hech gap emasligi ma’lum 
bo‘lib qolmoqda. Shuning uchun ham fiqh bunday nikohlarni 
«botil» va «fosiq» nikohlar deb hisoblaydi. «Botil» iborasi asossiz, 
o‘z kuchini yo‘qotuvchi m a’nolarini anglatadi1. «Fosiq» iborasi 
axloqiy buzuq, nuqsonli m a’nolarini anglatadi2. Demak, bunday 
nikohlar Marg‘inoniy nazdida ma’nan hech qanday kuchga ega 
bo‘lmagan, buzuq nikohlar hisoblanadi.
Marg‘inoniy fikricha, shaxsni ma’naviy tubanlikka olib keli­
shi, jamiyat uchun ijtimoiy falokatga aylanishi mumkin bo‘lgan 
har qanday nikoh holatlari axloqiy jihatdan qattiq qoralanadi va 
g‘ayrishar’iy nikohlar deb hukm chiqariladi, garchi bu nikohlar 
rasmiyatchilik qonun-qoidalari asosida amalga oshirilgan bo‘lsa 
ham. Rasman nikoh deb atalgan, lekin Marg‘inoniy tomonidan 
noshar’iy deb hukm chiqarilgan ana shunday «botil» nikohlardan 
biri — m ut’a nikohidir. Ushbu nikohning g‘ayriaxloqiy mohiyati