A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

munosabat 
(relyativ) 
mulohazalari 
deyiladi. Masalan: «Butun 
bolakdan katta». «Ikki — uchdan kichik son». Birinchi mulohaza- 
da «kattalik» munosabati butun va bo‘lak o‘rtasida bo‘lishi tas-
224

---

diqlansa, ikkinchi mulohazada «uch» soni bilan «ikki» sonining 
munosabati haqidagi fikr tasdiqlangan.
Atributiv va munosabat mulohazalari bilan bir qatorda yana 
mavjudlik 
(ekzistensial) 
mulohazalari 
(Kutubxonada mantiq dars- 
ligi bor), 
ayniyat mulohazalari 
(«Alisher Navoiy «Mahbub ul- 
qulub» asarining muallifi» ko‘rinishda bo‘lgan) va 
modal mulo­
hazalar 
(Ehtimol, yomg‘ir yog‘adi)ni ko‘rsatish mumkin.
Mulohazalar o‘rtasidagi munosabatlar. 
Mulohazalar ham tu­
shunchalar kabi taqqoslanuvchi (umumiy subyekt va predikatga 
ega bo‘lgan) va taqqoslanmaydigan turlarga bo‘linadi. Taqqosla­
nadigan mulohazalar sig‘ishadigan yoki sig‘ishmaydigan bo‘ladi. 
Mantiqda ikki mulohaza (r va q)dan birining chinligidan ikkin- 
chisining yolg‘onligi zaruriy kelib chiqadigan bo‘lsa, ular o‘zaro 
sigMshmaydigan mulohazalar deyiladi. 
Sig‘ishmaydigan mulohaza­
lar qarama-qarshilik (kontrar) va zidlik (kontradiktorlik) munosa- 
batida bo‘ladi. 
Sig‘ishmaydigan mulohazalar 
bir vaqtda chin bo‘la 
olmaydi. Sig‘ishadigan mulohazalar aynan bir fikrni to'liq yoki 
qisman ifodalaydi. Sig'ishadigan mulohazalar o‘zaro ekvivalent- 
lik, mantiqiy bo'ysunish va qisman mos kelish (subkontrar) mu- 
nosabatida bo'ladi. Bu munosabatlarni quyidagi misollarda tahlil 
qilamiz:
Masalan, 1-misol. A,. «Hamma o‘simliklar shifobaxshdir».
Bu umumiy tasdiq mulohaza bo‘lib, uni umumiy inkor, juziy 
tasdiq va juziy inkor mulohaza ko‘rinishlarida quyidagicha ifoda- 
laymiz:
Ej. Hech bir o‘simlik shifobaxsh emas.
Ij. Ba’zi o‘simliklar shifobaxshdir.
Oj. Ba’zi o‘simliklar shifobaxsh emas.
Tajribamiz va bilimimizga asoslanib, yuqoridagi mulohaza- 
lardan faqat I va О mulohazalarni chin deb baholashimiz mum­
kin.
Mantiq ilmida mulohazalarning chinligini aniqlash uchun 
ular o‘rtasidagi munosabatlarga asoslaniladi: