A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

Ayiruvchi mulohaza 
deb «уо», «yoki», «yoxud» mantiqiy 
bog‘lovchilar vositasida bog‘langan oddiy mulohazalarga aytila- 
di. Bu bog‘lovchilar ikki oddiy mulohaza, bir qancha predikatlar 
yoki bir qancha subyektlarni bir-biridan ayirib turadi. Masalan: 
«Nodira ingliz tilini yoki nemis tilini yoki ispan tilini o‘rganadi». 
«Konsertda birinchi yoki ikkinchi qatorda o'tiramiz». Ayiruv- 
chi (dizyunktiv) mulohazalar oddiy va qat’iy turlarga bo‘linadi. 
Oddiy ayiruvchi mulohaza tarkibidagi mulohazalardan biri yoki 
hammasi chin bolishi mumkin, qat’iy ayiruvchi mulohazada esa 
tarkibidagi mulohazalardan faqat bittasi chin bo'ladi. Masalan: 
«A.Avloniy shoir yoki dramaturgdir». Bu — oddiy ayiruvchi mu­
lohaza. «Abdullayev musobaqada yo yutadi, yo yutmaydi». Bu 
— qat’iy ayiruvchi mulohaza. Oddiy dizyunksiya 
«V », 
qat’iy di- 
zyunksiya «у» belgisi bilan ifodalanadi. Oddiy dizyunktiv mu­
lohaza p v q formulasi bilan, qat’iy dizyunktiv mulohaza p v q 
formulasi bilan belgilanadi.
p
q
p v q
P v q
chin
chin
chin
yolg‘on
chin
yolg'on
chin
chin
yolg‘on
chin
chin
chin
yolg‘on
yolg‘on
yolg‘on
yolg‘on
Shartli mulohaza 
ikki oddiy mulohazaning «agar... unda» 
mantiqiy bog‘lovchi orqali birikishidan tashkil topadi. Shart­
li mulohazaning mohiyatini aniqlash uchun «zaruriy va yetarli 
shart» tushunchalarini farqlash zarur. Hodisaning zaruriy sharti 
deb, uning mavjudligini ta ’minlaydigan holatga aytiladi. Agar 
hodisaning sharti zaruriy bo‘lmasa, hodisa ham bo‘lmaydi. Ma­
salan, «Agar o‘simlik suvsiz qolsa, u quriydi».
228

---

Shartli mulohaza tarkibida asos va natija qismlari farqlanadi. 
Shartli mulohazaning «agar» va «unda» so‘zlari oralig‘idagi qismi