A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

III. 
Predikatga qarama-qarshi 
q o ‘y is h
(lot.— contrapositio) 
bevosita xulosa chiqarishning mantiqiy usullaridan biri bo‘lib, bu 
usul qo‘llanganda berilgan mulohaza avval aylantiriladi, so‘ngra 
almashtiriladi. Natijada hosil bo‘lgan mulohazaning (xulosaning) 
subyekti asos mulohaza predikatiga zid, predikati esa uning sub- 
yektiga mos bo‘ladi. Bu usul bilan quyidagi ikki formula asosida 
xulosa chiqarish mumkin:
S - P
S - P
> - I S
p-M s
234

---

Masalan:
A. Hamma musulmonlar Islom diniga e’tiqod qiladilar.
E. Islom diniga e’tiqod qilmaydiganlarning hech biri musul­
mon emas.
Juziy tasdiq mulohazadan predikatga qarama-qarshi qo‘yish 
usuli bilan xulosa chiqarib bo‘lmaydi. Chunki, juziy tasdiq mu­
lohazani aylantirsak juziy inkor hukm kelib chiqadi. Undan al- 
mashtirish orqali xulosa chiqarib bo‘lmaydi.
IV. Mantiqiy kvadrat orqali xulosa chiqarish.
Bunda oddiy qat’iy mulohazalarning o‘zaro munosabatlarini 
(qarang: mantiqiy kvadrat) e’tiborga olgan holda, mulohazalardan 
birining chin yoki xatoligi haqida xulosa chiqariladi. Bu xulosalar 
mulohazalar o‘rtasidagi zidlik, qarama-qarshilik, qisman moslik 
va bo‘ysunish munosabatlariga asoslanadi. Bu munosabatlarning 
tahliliga ko‘ra xulosa chin bo‘lgan quyidagi holatlarni ko‘rsatish 
mumkin.
1. Asos mulohaza va xulosa chin bo‘lgan: A—>1, E—>0.
2. Asos mulohaza xato va xulosa chin bo‘lgan: A—>0, E—>1
Masalan: A. Hamma daraxtlarning ildizi bor.
I. Ba’zi daraxtlarning ildizi bor.
E. Hech bir faylasuf matematik emas.
I. Ba’zi faylasuflar matematikdir.
Bevosita xulosa chiqarish usullari bilish jarayonida mavjud 
fikrni aniqlab olish, uning mohiyatini to‘g‘ri tushunish, Shu­
ningdek, bir fikrni turli xil ko‘rinishda bayon qilish, yangi bilim­
lar hosil qilishga imkon beradi.
Sillogizm. 
Deduktiv xulosa chiqarish aslida sillogizm shak­
lida bo‘ladi. «Sillogizm» so‘zi qo‘shib hisoblash, degan m a’noni 
beradi. Bu termin mantiq fanida, deduktiv xulosa chiqarishning 
ko‘proq ishlatiladigan turi hisoblangan oddiy qat’iy sillogizmni 
ifodalashda qo‘llaniladi.