А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

Мавзу: Мактабгача ёшдаги болалар психологияси 
 
Режа: 
1. Чақалоқлик даврининг психологик хусусиятлари. 
2. Гўдаклик даврининг психологик хусусиятлари. 
3. Илк болалик давридаги психик ўсиш. 
4. Мактабгача ёшдаги болалар психик ўсишининг умумий шарт-шароитлари. 
5. 6 ёшли болаларнинг психологик-педагогик кўриги тўғрисида. 
 
1. Чақалоқлик даврининг психологик хусусиятлари. 
 
Чақалоқда она организми билан анатомик, морфологик ва констатацион боғлиқлик даври 
тугаган бўлса-да, бироқ у дастлабки дақиқалардан бошлабоқ мустақил яшай олмайди, онага 
физиологик жиҳатдан тобелигача қолаверади. Чақалоқ яшаши учун организми талаб қиладиган 
овқат, оқсиллар мазкур ўсиш палласида она сути орқали бориб туради.. 
Шарқ алломаларининг фикрича, чақалоқда туғма реакцияларнинг бошқа гуруҳи ҳам мавжуд 
бўлиб, бешик тебратилганда чақалоқнинг йиғидан тўхташи, ихтиёрсиз ҳаракати секинлашуви 
шундан далолат беради. қадим замонлардан бери бешик, сўрғич ва ҳоказолардан чақалоқни 
юпатишнинг, унинг ихтиёрсиз ҳаракатини тўхтатишнинг, диққатини овқатга ва фавқулотда ҳолатга 
тўплашнинг муҳим воситаси сифатида фойдаланади. 
Чақалоқнинг ҳаёти қичқириқ садоси билан бошланади ва бу кўпинча шартсиз рефлектор 
хусусиятидан келиб чиқади. Дастлабки қичқириқ товуш чиқариш оралиғи қисилишининг бевосита 
маҳсули сифатида, организмннг табиий эҳтиёжи натижасида вужудга келади. Қисилиш аввал нафас 
олиш рефлексини ҳам бошқаради. Шунга қарамай, мутахассис олимларнинг фикрича, биринчи 
қичқириқ – нохуш ҳис-туйғунинг намоён бўлишидир. Қисилиш танглик (зўриқиш) туйғусини 
вужудга келишидир. Шунинг учун чақалоқдаги мускул реакцияси билан эмоционал муносабатни 
фарқлаш анча қийин. Қичқириш нохуш кечинма ва сезгиларга жавоб тариқасида вужудга келиб, 
иссиқка, очликка ва намликка қаршилик вазифасини бажаради. Чақалоқни тўғри тарбиялаш 
жараёнида қичқириқ эмоционал кечинмаларнинг яна бир тури йиғлашга айланади. Йиғлаш бола 
жисмоний оғриқни, руҳий қай-ғуни, изтиробни табиий акс эттиришининг манбаи бўлади, ташқи 
олам билан алоқа ўрнатишнинг энг зарур воситаси сифатида чақалоқнинг хаёт фаолиятида алоҳида 
аҳамият касб этади. У нохуш ҳис-туйғуларнигина акс эттириб қолмай. табиий эҳтгиёжларни 
қондириш механизми сифатида хизмат қилиши мумкин. 
Бола бир ойга тўлгач ўзини парвариш қилаётган оламга интиладиган, талпинадиган бўлади ва 
бунинг мисоли тариқасида унинг кишилар орасидан «ўз» кишисини таниши ва ажратишини айтиш 
мумкин. 
Мазкур психологик холатни Н. Л. Фигурин ва М. П. Денисовалар