A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

Birinchidan
, hujjatlarni ishlab chiqishning turli 
muddatliligi turli viloyatlar uchun aynan bitta muammoni hal qilishga yondashuvdagi 
farqlarni aniqlaydi. 
Ikkinchidan
, ko‘pgina ishlanmalar idoraviy xarakterga egadir. 
Muammoni hal qilish uchun yer resurslaridan foydalanish va muhofaza qilishni ilmiy 
asoslangan bashoratlash, rejalashtirish va loyihalashni ta’minlaydigan hujjatlarning 
qat’iy “yerarxiyasi”ni yaratish zarur. 
Yer resurslaridan foydalanishni rejalashtirish tarmoqlar, vazirliklar bo‘yicha- 
“vertikal”da, shuningdek respublika, viloyat, tuman, xo‘jalik bo‘yicha- “gorizontal” 
bo‘yicha amalga oshiriladi. Hududlarning xususiyatlarini hisobga oluvchi va xalq 
xo‘jaligining barcha tarmoqlarini rivojlanishini ta’minlovchi rejalashtirishning ushbu 
ikki turining birligigina yer resurslaridan foydalanishni rejalashtirishning hududiy 
qirrasi tushunchasini tashkil etadi. “Gorizontal” bo‘yicha rejalashtirishgina ma’lum 

---

218 
hududni qamrab oladi va amalda hududiy rejalashtirishni tashkil etadi. Hududiy 
rejalashtirishga asosan yer resurslaridan foydalanishning tarmoq rejalarini hududiy 
doirasidagi asosiy ko‘rsatkichlari kiradilar (“vertikal”bo‘yicha rejalar). 
Istiqbolga respublika yer fondidan foydalanishning asosiy yo‘nalishlari 
quyidagilardir [19,35b]:
- iqtisodiyot tarmoqlarida yer resurslarini taqsimlash va foydalanishni 
takomillashtirish; 
- sug‘oriladigan yerlar va suvdan foydalanish tizimini takomillashtirish; 
- yerlarni sifatini va meliorativ holatini yaxshilash, ularni muhofaza qilish; 
- yer-suv munosabatlariga bozor tamoyillarini, yerlarni ishlashni va ishlab 
chiqarishning eng yangi texnologiyalarini joriy etish. 
Yagona davlat fondi yerlarni taqsimlash funksiyasi-yerdan foydalanishni 
boshqarish tizimida muhimdir, negaki u nisbatan uzoq muddatga yer resurslardan 
foydalanishni davlat siyosatini aniqlaydi. U oldingi funksiyalar materiallariga 
asoslanadi hamda amaliy jihatdan jamiyat faoliyatining turli sohalarini, iqtisodiyot 
tarmoqlarini, yerdan foydalanuvchilarni yer resurslariga bo‘lgan talablarini 
aniqlaydi.Yerdan foydalanish tarkibini maqbullashtirish, yerdan foydalanish va qayta 
tiklash bo‘yicha qabul qilinadigan qarorlarni iqtisodiy asoslash amalga oshiriladi. 
Mamlakat iqtisodiyotini, uni ishlab chiqaruvchi kuchlarini rivojlanishi hamda 
ularni ishlab chiqarishni hududiy tashkil etishga bo‘lgan talablari iqtisodiyot 
tarmoqlarida yer resurslarini qayta taqsimlashni yoki taqsimlash va frydalanishni 
takomilashtirishni talab qiladi. Iqtisodiyot tarmoqlarini, shuningdek jamiyat 
faoliyatining boshqa sohalarini (ijtimoiy, rekreatsion va boshq.) Yer resurslariga 
bo‘lgan talabni zahira yerlari hisobiga ta’minlash maqsadga muvofiqdir. Ammo 
bunga har doim ham erishib bo‘lmaydi, ayniqsa shahar atrof mintaqalarida bu 
murakkabdir. Ko‘pincha aholi punktlari maydonlarining o‘sishi qishloq xo‘jalik 
yerlaridan, shu jumladan yuqori qimmatli sug‘oriladigan maydonlardan ularga yer 
ajiratish hisobiga ta’minlanadi. Qishloq xo‘jalik maqsadlari uchun sug‘oriladigan 
maydonlardan yer ajiratishning har yillik miqdori 3-5 ming gektarni tashkil etadi, bu 
iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas. Ushbu yerlarning o‘rnini qoplash, 
qoydaga binoan, yirik harajatlar evaziga qishloq xo‘jaligida kam yaroqli yangi 
yerlarni o‘zlashtirish bilan bog‘liqdir. Bundan tashqari, yangidan o‘zlashtirilgan 
yerlar qurilishlari uchun ajratilgan sug‘oriladigan yerlarga nisbatan past bonitet 
balliga egadir. Yangidan o‘zlashtirilgan yerlar sifatini oshirish uchun yirik 
miqdorlarda moddiy harajatlar zarur. Shu sababli yer resurslarini tarmoqlararo 
taqsimlash (yoki qayta taqsimlash) masalalarini hal qilishda yerni ishlab chiqarish 
vositasi hamda kenglik operatsion asos sifatidagi xususiyatlarini hisobga olish 
muhimdir. Yakuniy natijada yer resurslarini oqilona tarmoqlararo taqsimoti mamlakat 
yagona yer fondining yer toifalari tarkibida yoritiladi. 

---

219