A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva



Download 8,83 Mb.
Pdf ko'rish
bet71/126
Sana01.07.2022
Hajmi8,83 Mb.
#727494
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   126
Bog'liq
Chizmachilik (Mashinasozlik chizmachiligi).Valiyev.A.N 2

Friksion va tasmali uzatmalar. 
Harakat bir valdan ikkinchi valga 
aylanuvchi g ‘altak (disk)larning ishchi sirtlari orasidagi ishqalanish 
hisobidan beriladigan uzatma 
friksion uzatma
deb aytiladi.
Friksion uzatma ikkita g ‘ildirak (g‘altak)dan tashkil topgan bo‘lib, ular 
ma’lum kuch bilan bir-biriga qisilgan (tiralgan) bo‘ladi. Harakat beruvchi 
g‘altak
y eta kch ig ‘altak,
harakat oluvchi g‘altak
yetaklanuvchig'altak
deb 
ataladi. Paydo bo'Iadigan ishqalanish kuchi tufayli yetakchi g‘altakning 
aylanishidan yetaklanuvchi g‘altak harakatga keladi (8.4-rasm).
F riksion uzatm alardan sanoatning har xil sohalarida keng 
foydalaniladi. Ular k o ‘pincha uzatish mashinalarida, payvandlash va 
quyish mashinalarida, metall kesuvchi stanoklarda va boshqa sohalarda 
ishlatiladi.
Friksion uzatmalar bir qancha afzalliklarga ega, ulaming asosiylari 
quyidagilardan iborat:
- oddiy va shovqinsiz ishlaydi;
- g ‘altaklar bir m e’yorda aylanadi;
- tezlikni boshqarish mumkin;
- g‘altaklar bahosi qimmat turmaydi.
Shular bilan birga friksion uzatmalar quyidagi kamchiliklarga ega:
- val va podshipniklarda sezilarli darajada kuch tushadi;
- g ‘altaklaming ishchi yuzalari notekis yeyiladi.
8.4-rasm
180


Silindrik friksion uzatma.
Yetakchi va yetaklanuvchi vallarga ikkita 
g'altak shponkalar vositasida 1-val podshipnigi qo‘zg‘almaydigan qilib 
o ‘matilgan, 2-val podshipnigi esa valni uzatmaning markaziy chizig‘i 
yo‘nalishi bo‘ylab o ‘mini o'zgartirishga imkon beradi. Agar yetakchi val 
aylantirilsa, bu bilan birga yetaklanuvchi g ‘altak aylanadi (8.4-rasm, 
a, g).
Yetakchi val podshipnigi prujina ta ’siri ostida b o ‘ladi. Bu bilan 
g'altaklaming bir-biriga ishqalanishi qisish kuchi orqali ta’min etiladi.
Konussimon friksio n uzatma.
Bunday uzatma kesik konuslardan 
iborat bo‘lib, ular umumiy yasovchi bo‘ylab tegib turadi. Konuslarning 
o‘qlari bo‘ylab qisish ularning yasovchilari tegib turgan joyida ishqalanish 
kuchi paydo bo‘ladi. Natijada, u yetaklanuvchi g‘altak va valni aylanishga 
jalb etadi. Uzatmaning to‘g ‘ri ishlashi uchun g‘altaklaming o'qlarining 
kesishish nuqtasi hisoblanadigan konuslarning umumiy kuchi bo‘lishi 
kerak, y a’ni konuslarning umumiy kuchi, g ‘altaklaming o'qlarini kesishish 
nuqtasi bo'Iishi lozim (8.4-rasm, 
b,
v).
Variatorlar.
Bu shunday uzatmaki, uzatishlar sonini pog‘onasiz 
bevosita ravon o ‘zgartirish mumkin. Variatorlar aylanish sirtining shakli
b o ‘yicha r o ‘parada b o ‘lgan (lobovoy), 
konussimon, tortsevoy va boshqa xillarda 
bo‘ladi.
Lobovoy variatorlar vintli presslarda 
va asboblarda qo‘llaniladi. Bulardan eng 
oddiysi yetakchi rolik k atta diskning 
k o ‘ndalang yuzasiga dumalaydi va unga 
aylanm a harakat beradi (8.5-rasm , 
a).
Harakatni teskari yo‘nalishida, ya’ni diskdan 
rolikka berish mumkin. Rolikning aylanish 
tezligini sozlash (regulirovka qilish) uchun 
u disk bo ‘ у lab suriladi. Ancha murakkab 
tekis variatorda ikki katta disk orasida 
siljiydigan (suriladigan) rolik aylanadi (8.5- 
rasm, 
b).
Bitta disk yetakchi, ikkinchisi 
yetaklanuvchi. Rolik oraliq zveno bo‘lib, 
aylanishni uzatishga xizmat qiladi. U ikkala 
disk b o ‘ylab suriladi, y a’ni biri diskning
8.5-rasm 
markaziga yaqinlashsa, ikkinchisi diskning
181


n*arkazidan uzoqlashadi. Shuning uchun uzatishlar nisbati va aylanishlar 
t&zligini ravon sozlash, bir diskli variatorga nisbatan tezroq va ancha keng 
ctiegarada amalga oshiriladi.
Konuslari ikki yoqqa suriladigan variatorlar.
Bunday variatorlami 
mashinasozlikda qo‘llash cheklangan. Konus disklar ikkita parallel /
v# 
II
vallarda o‘rnatilgan. Disklar orasida p o ia t halqa qisib qo‘yilgan. 
U yetakchi valdan yetaklanuvchi valga harakatni uzatadi. Uzatish sonini 
c/zgartirish uchun bir jufit konuslami yaqinlashtirib, ikkinchi jufit konuslarni 
u^oqlashtiradi yoki yaqinlashtiradi (8.6-rasm).
Kuchli uzatma
(yuqori tezlik)

..

Tasma
Kuchsiz uzatma
(tortishish kuchi katta)
Ponasimon tasmali variatorning ishlash prinsipi
8 .6 - ra s m
Torli variatorlar.
/ v a //vallarda ishchi sirti sferik bo‘lgan ikkita disk 
o ‘matilgan (8.7-rasm). Aylanma harakat yetakchi valdan yetaklanuvchi 
valga 2-2 o ‘qlarga erkin turgan ikkita oraliq roliklar (1-1) vositasida 
uzatiladi. Torli variatorlar nihoyatda katta aniqlikda tayyorlanishni talab 
qiladi.
182


Kuchsiz uzatma
(tortishish kuchi katta)
(M
Kuchli uzatma
(yuqori tezlik)
Ш
/уе Ш Ы
yttatewvchi \

Download 8,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   126




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish