A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

a),
2-bajarilishining bir tomoniga truba, ikkinchi 
uchiga fiting burab kiritiladi (5.23-rasm, 
b).
To‘g‘ri tirsaklardan tashqari 
o‘tkir hamda o ‘tmas burchakli tirsaklar ishlab chiqariladi.
b
5.23-rasm
Troyniklar 
(5.24-rasm). Troyniklar to ‘g‘ri (GOST 8948-75) va o ‘tish
troyniklari (GOST 8950-75) ko ‘rinishida tayyorlanadi. Bir xil diametrli
68

---

3 til trubani o'zaro biriktirishda to ‘g ‘ri troyniklardan, uchala rezbali 
tcshiklarining o ‘lchamlari har xil bo‘lsa, o‘tish troyniklaridan foydalaniladi.
K resllar (5.25-rasm). To‘g‘ri (GOST 8951-75), o‘tish (GOST 8952- 
75) krestlari ishlab chiqariladi. To‘g'ri krestlarda to‘rttala rezbali teshik 
oMchamlari bir xil bo‘lsa, o‘tish krestlarida har xil bo‘ladi.
Qopqoqlar 
(GOST 8962-75). Trubalaming uchlarini berkitish uchun 
qopqoqlar 
ishlanadi, ular ikki xil ko‘rinishda bajariladi. 1-bajarilishida 
yumaloq 
yopiq gayka (5.26-rasm, 
a),
2-bajarilishida olti qirrali yopiq 
gayka 
(5.26-rasm, 
b)
kabi ishlab chiqariladi.
Fitinglaming teshiklarini berkitish uchun (GOST 8963-75) tiqinlar 
(5.27-rasm)dan ham foydalaniladi.
5.26-rasm
Kontrgaykalar 
(5.28-rasm). Trubali birikmalarda gaz yoki suyuqlik 
sizib chiqishining oldini olish maqsadida kanop tolasidan o‘ralgan moyli 
zichlagichlami zichlash uchun kontrgaykalar (GOST 8961-75) ishlatiladi. 
Kontrgaykaning o ‘lchamlari fitinglar kabi standartlashtirilgan.
69

---

5.27-rasm
5.28-rasm
Rezbali biriktirish detallariga oid grafik vazifalar bajarishning asosiy 
maqsadi talabada standart rezbalar haqida keng va mustahkam bilimga ega 
bo‘lishni, biriktirish detallarining oMchamlari asosida chizmasini mustaqil 
tarzda bajara olishni va vazifani bajarish jarayonida ma’lumotnomaga oid 
o‘quv adabiyotlari bilan ishlash malakasini shakllantirish va eng asosiysi 
ulaming grafik savodxonligini rivoj lantirishdan iborat. Mazkur grafik 
vazifalar uchun variantlar 5.2 va 5.3-jadvallardan olinadi.
1. 
Bolt chizmasini bajarish 
(5.29-rasm). Kallagi olti qirrali boltning 
o'lchamlari GOSTdagi jadvaldan olinadi. Bolt kallagining faskasi 30° 
burchak ostida bajarilib, kesik konus sirti ko‘rinishida chiziladi. Bu sirt bolt 
kallagi yoqlari (prizma) bilan giperbola egri chizig‘i bo‘yicha kesishsa-da 
chizmada u aylana yoyi bilan almashtiriladi.
Bolt sterjeni uchidagi faskasining o‘lchami GOST 9150-63 dagi