A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

266

---

#4
6
9.20-rasm
267
/У 
so

---

9.21-rasm
[A
NJ?
w
9.22-rasm
268

---

9.23-rasm
269

---

с
0 а у к а
9.24-rasm
270

---

I
... ^
! . -■
Sh a у b a
9.25-rasm
271

---

/>1
D a s t a
9.26-rasm
272

---

9.27-rasm
273

---

9.2-jadval
Нами 
Сани
Каллаки
ва т МЬ*к> 
7
К ут аона Quwn 
1
Гайка
__________ /
Вон*>МЮ*29 2
Корпус
Тир5й*в
Винт М 10*25 
/
Шайба
Д о м к р а т
0
120
А-А
[< t>
I I
JS?
W/.
I
i п
■ч
|> 1 5
/so
/
Кубур ^исадигои тиски

---

9.2-jadval (davomi)
Найтма клапан
Нами 
Сана
ftucm upm
А (Л/ю пап) М2 !
275

---

9.2-jadval (davomi)
276

---

10.1. 
Umumiy m a’lumotlar. 
O 'zD St 2.701:2003 barcha sanoat 
tarmoqlari bo ‘yicha sxema turlari va ko‘rinishlarini chizish uchun 
tasdiqlangan.
Sxemalar buyumning tarkibiy elementlari hamda ulaming о ‘zaro 
bog‘lanishlariga qarab quyidagi harflar bilan belgilanadi: 
К
- kinematik, 
El
- elektr, 
G
- gidravlik, 
P -
pnevmatik, 
L
- optik, 
V
- vakuumlik, 
X
-
gazli, 
R
- energetikali, 
E -
buyumning tarkibiy qismlariga bo‘luvchi, 
S
- kombinatsiyalashtirilgan sxema. Shuningdek, sxemalaming vazifasiga 
ko‘ra turlarini quyidagi raqamlar bilan belgilash qabul qilingan: 
1 -
strukturalari, 
2
- funksional, 
3
- prinsipial (elektr sxemalar uchun to ‘liq), 
4 -
birlashtirish (elektr sxemalar uchun montaj), 5 - ulash, 6 - umumiy, 
7 - joylashtirish, 
0 -
yig‘ish.
Sxemaning nomi uning turi va ko‘rinishiga qarab aniqlanadi. Masalan, 
prinsipial elektr sxemasi, prinsipial gidravlik sxema
va boshqalar.
1. 
Strukturali sxema.
Buyum qismining asosiy xizmatini, о ‘zaro 
bog‘lanishi va vazifasini aniqlaydi. Funksional qismlari to‘g ‘ri to‘rtburchak 
k o ‘rinishida tasvirlanadi. B a’zi elementlarni shartli grafik belgilarda 
tasvirlashga yo‘l qo‘yiladi. Agar sxema elementlari to‘g ‘ri to‘rtburchaklar 
ko‘rinishida chizilgan bo‘lsa, ulaming ichiga elementlaming nomeri, belgi 
turi yozib qo‘yiladi.
2. 
Funksional sxema.
Buyum funksional qismlarining ayrimlari yoki 
barchasida ro ‘y beradigan jarayonlar tasvirlanadi. Undan buyumning 
ish jarayonini o ‘rganishda va buyumni sozlashda, nazorat qilishda va 
ta’mirlashda foydalaniladi.
3. 
Prinsipial sxema.
Buyumning tarkibiy elementlari hamda ular 
orasidagi bog‘lanishlarning barchasi prinsipial sxemada k o ‘rsatiladi. 
Shunga ko‘ra sxemaning bu turi buyumning ishlash jarayoni to‘g ‘risida 
to‘liq ma’lumot beradi.
4. 
Biriktirish (montaj) sxemasi.
Buyum qismlari orasidagi о ‘zaro 
birikishlar ko‘rsatilishi sababli, unda ana shu birikmalami amalga oshirish 
vositasi bo‘lgan o‘tkazgich, kabel, tmboprovod kabilar aks ettiriladi.
5. 
Ulash sxemasi.
Buyumning tashqi tomoni bilan boshqa buyumga 
birikish (ulash) joyi ko‘rsatiladi.
6. 
Umumiy sxema.
Kompleksning tarkibiy qismlari tasvirlanib, 
foydalanish joyida ulami qanday montaj qilish haqida ma’lumot beriladi.