A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

b,
v, 
g  
larda mazkur buyum detallarining eskizi chizib ko‘ rsatilgan. Detallaming 
oicham lari berilmagani sababli talaba uni mustaqil ravishda uning 
oichamlarini muvofiqlashtiradi. Bajarilgan eskizlar asosida buyumning 
y ig ‘ ish chizmasining bajarilishi 9.17-rasmda berilgan.
9.1-jadvalda tarkibidagi detallarining yaqqol tasviri va ulaming o ‘ zaro 
birikish sxemasi berilgan buyumning y ig is h chizmasini tuzishga oid 
variantlar berilgan.
252

---

V)
253

---

g )
254

---

g ) 9.16-rasm
255

---

3
1 1
■N
delgisi
Nomi
Msferizt
'£
to
Eslat
44
r
Vtulka
Ро'Ш
1
A t
2
O 'q
P e U t
1
AL
3
Qoptfoq
Ра‘Ш
t
M ch . 0 0 , ООО. ООО. ООО
Olizdi:
L ite r
L is t
b s H
Teksbirdt
Qab, qjidh
9.17-rasm
256

---

9.1-jadval
1-variant Berilgan yaqqoi tasvirlari va birikish sxemasi b o ‘yicha 
__________rezbali detallam ing yig‘ish chizmasi bajarilsin.__________
2-variant. Berilgan yaqqoi tasvirlari va birikish sxemasi b o ‘yicha
__________ rezbali detallam ing yig‘ish chizmasi bajarilsin.__________
257

---

9. l-ja d va l (davomi)
4-variant. Berilgan yaqqoi tasvirlari va birikish sxemasi b o ‘yicha
__________ rezbali detallaming yig‘ish chizmasi bajarilsin.__________
258

---

9.1-jadval (davomi)
5-variant. Berilgan yaqqoi tasvirlari va birikish sxemasi b o ‘yicha 
rezbali detallaming yig‘ish chizmasi bajarilsin.
6-variant. Berilgan yaqqoi tasvirlari va birikish sxemasi b o ‘yicha
__________ rezbali detallaming yig‘ish chizmasi bajarilsin.__________
259

---

9.1-jadval (davomi)
7-variant. Berilgan yaqqol tasvirlari va birikish sxemasi b o ‘yicha
8-variant. Berilgan yaqqol tasvirlari va birikish sxemasi bo ‘yicha
__________rezbali detallam ing yig‘ish chizmasi bajarilsin.__________
260

---

9.1-jadval (davomi)
9-variant. Berilgan yaqqol tasvirlari va birikish sxemasi b o ‘yicha 
__________ rezbali detallaming yig‘ish chizmasi bajarilsin.__________
9.2. 
Buyum ning y ig ‘ish chizmasini o ‘ qish qoidalari. 
Y ig ‘ ish 
chizmasini o ‘ qish deganda chizmaga binoan buyum va uning tarkibiga 
kiruvchi detallaming fazoviy shaklini aniqlash, uni butlash uchun y ig ‘ ish, 
nazorat 
qilish, detallaming bir-biriga nisbatan o ‘ zaro bog‘ lanishlarini bilish 
uchun zarur bo‘ lgan barcha grafik ma’ lumotlami aniqlash tushuniladi.
Y ig ‘ ish chizmalarini tuzish va o ‘ qishda talabalar chizmachilik 
darslarida olgan barcha bilimlarini ishga sola bilishi lozim. Chunki y ig ‘ ish 
chizmalarida ko‘proq oddiylashtirish va shartliliklar qo‘ llaniladi. Shunga 
ko‘ra 
yig'ish chizmalarida ba’ zi o ‘yiqlar, chuqurchalar, o ‘ simtalar, galtellar, 
faskalar, zazor kabi ko‘ zga kam tashlanadigan joylar tasvirlanmasligi 
mumkin. Boltli, shpilkali, vintli birikmalar shartli ravishda oddiylashtirib 
tasvirlanishi mumkin. Bunda rezba butun sterjen b o‘ ylab k o‘ rsatilib, 
bolt, gayka faskalari, shpilka uyalaridagi ehtiyojga qaralganda rezba va 
shaybalar tasvirlanmaydi.
261

---

Standartga m uvofiq y ig ‘ ish chizmalarida k o ‘ proq shartlilik va 
soddalashtirishlar tatbiq qilingan bo‘ lib, ba’ zi o ‘ yiqlar, chuqurchalar, 
chiziqlar, galtellar, faskalar, tirqish kabi k o‘ zga kam tashlanadigan 
elementlar shartli tasvirlanmasligi mumkin. Y ig ‘ ish chizmalaridagi 
detallaming ish chizmalarini chizishda unda tatbiq qilingan shartlilik va 
soddalashtirishlar hisobga olinmagan holda, barcha kerakli konstruktiv 
elementlari to iiq ko‘ rsatiladi.
Y i g ‘ ma birlikning yig'ish chizmasidan uning detallarini ajratib 
chizishda quyidagilarga rioya qilish tavsiya etiladi.
1. Y ig ‘ ish chizmasining asosiy yozuvi va spetsifikatsiyasi diqqat 
bilan o ‘ rganiladi, yig ‘ ish birligining tuzilishi, ishlash jarayoni va qayerda 
qo‘ llanishi to‘ g ‘ risida tasavvur qilishga harakat qilinadi. Y ig ‘ ish birligi 
to‘ g ‘risida qisqacha yozma ma’ lumot, ish bajarish sxemasi kabi qo‘ shimcha 
ko‘rsatmalarga e’tibor beriladi.
2. Spetsifikatsiyasi b o‘ yicha buyum qanday original va standart 
detallardan tashkil topganligi diqqat bilan o ‘ rganiladi.
3. Detallaming o ‘ zaro joylashishi va birikishiga ahamiyat beriladi. 
Ishlayotganda detallaming siljishiga, o ‘rin almashinishiga hamda har bir 
detaining geometrik shakliga e’tibor beriladi.
Detallaming tuzilishini o ‘ rganishda qo'shimcha ko'rinishlarga, 
elementlarining chiqarib tasvirlanishiga, qirqim va kesimlarga ahamiyat 
beriladi. Chunki qo‘ shimcha ko‘ rinish va chiqarib tasvirlashlarda detaining 
asosiy ko‘ rinishlarida uning o ‘ qib bo‘ lmaydigan tomonlari to‘ g ‘ risida 
qo‘ shimcha ma’ lumot beriladi.
5. 
Y ig ‘ ma buyumni qismlarga ajratish va yig'ish tartibini o'rganib 
chizish tavsiya etiladi. Ajratib chiziladigan detallaming geometrik 
shakllari o ‘ rganilayotganda ulardagi har bir elementning nima uchun 
m o‘ ljallanganligi aniqlanadi. Ba’zi bir elementini o ‘ qish qiyin bo‘ lganda 
ular bilan yonma-yon joylashgan detallarga qarab, ular o ‘ zaro qanday 
joylashganligi qo‘ shib o ‘rganiladi. 0 ‘ rganish davomida barcha ko‘ rinishlar, 
qirqim, kesimlar, qirqimdagi joylar yuzalarining shtrixlanishiga ahamiyat 
beriladi.
Y ig ‘ ish chizmalarini o ‘ qish paytida standartlarda mxsat etilgan 
shartlilik va soddalashtirishlarga ahamiyat beriladi. Chunki ko‘ rinish va 
qirqimlarda hamma narsalar ham tasvirlanavermaydi, balki eng kerakli 
qismi ko‘rsatiladi. Qopqoq, chambarak kabi ba’ zi,detallar ko‘rinishlarining
262

---

birida boshqa detallarni to‘ sib qoladigan b o is a , ular tasvirlanmagan 
boiishi mumkin.
Endi 9.18-rasmda tasvirlangan