A n V a r c h o r iy e V

qiladi. In son b orlig'id a b o'lad igan barcha o'zgarishlar H a q n in g
irodasi va ilm i tufayli sod ir b o 'la d i. S h u n d ay ekan, in so n ruhiy
olam id a b o 'la d ig a n o'zgarishlar h am m a ’lum m e ’yor d oirasidan
tashqarida ro'y berm aydi.
Aziziddin N asafiy falsafada eng ko'p tortishuvlaiga sabab bo'lgan
m uam m olardan biri — o'lim dan keyingi inson hayoti haqida fikr
yuritib, anbiyo va avliyolam ing yetukligi, buyukligi tabiiy o'lim d an
aw alroq sodir bo'lad i, deydi. Boshqalar tabiiy o'lim id an keyin
biladigan narsalam i, ular tabiiy o'lim gach a biladilar. A n b iyo va
avliyolarga o'lim d an keyin sodir bo'ladigan jarayonlar m a ’lum
bo'lib, ular «ilm ul yaqin» darajasidan «aynul yaqin» darajasiga
o'ta oladilar. A nbiyolar kam oloti ikki xil bo'ladi. Yoki faqat ruh-
ning o'zi jism siz dunyoviy ruh to m on ko'tarilib boradi, yoki ham
ruh, ham jism b iiga ko'tarilib ketadi. Avliyolar esa jism dan ajral-
gan ruh holatida dunyoviy ruh to m o n parvoz qiladilar.
O 'lm asd an turib abadiy h ayotga m uyassar b o'lish ulug' bir
n e ’m atdir. O d am lar b u n i bilm aydilar, agar bilganlarida ular
o 'lim d a n a w a l ab adiy yashashga, y a ’ni ab adiy hayotga erishish
m a q o m in i q o 'lg a kiritish u ch u n tu n -u kun harakat qilardilar.
Shayx yok i m u rsh id darajasiga k o'tarilish u ch u n , b irin ch id an —
har bir kishi o'ziga mansub bo'lgan tariqat yo'lini, ikkinchidan —
jazba (ish q ), u c h in c h id a n — uruj (k o 'ta rilish )n i b ilm o g 'i zarur.
Shogird yok i sulukka x o s narsa — harakat, intilishdir. Jazbaga
x o s narsa — to r tilish , za v q -u shavqdir, k o'tarilish (uruj)ga x o s
narsa — karam va saxovatdir.
O 'lm asdan turib ab adiy h ayotga erish ish u ch u n in so n ruhan