A n V a r c h o r iy e V

y a ’ni m ulk o la m in in g ham , ruhiy, y a ’ni m alokut o la m in in g
ham o 'ziga x o s xususiyatlari mavjud. Jum ladan, ruh h ech q a­
ch on bo'laklarga bo'linm aydi, ya’ni maydalanm aydi. M oddiy olam
esa m aydalanadi.
A zizid d in N asafiyn in g tu sh u n tirish ich a, inson tabiatida X u ­
d onin g ixtiyorisiz hech qanday o'zgarish sodir b o'lm aydi. O d a m ­
lar va ularda mavjud b o'lgan fazilatlar, xislatlar X u d o n in g karo-
m ati bilan sod ir b o'lgan. K ishilar q iyofasidagi jam i o'zgarish lar
ruhlar darajasining in ’ikosidir. M a b o d o , inson d a m avjud x isla t­
lar, fazilatlar n isb iy b o'lgan d a ed i, unda har bir kishi o 'z i
istagan m aq om ga ko'tarilardi. Birov avliyo, yoki am b iyo, yan a
kim dir p ayg'am b ar yoki 
Rasul 
m aq om ig a sa zo v o r b o 'lard i.
Afsuski, in son bunday m aq om larn i o 'z in in g sa ’y-h arak ati, fi-
d oyiligi bilan egallay olm ayd i. B un d ay m aqom lar faqat O llo h ­
n in g o 'z i lo z im ko'rgan kishilarga nasib etadi.
Insonning ruhiy olam ida bo'ladigan o'zgarishlarda ham m e ’yor
borligiga e ’tiborni qaratgan. N asafiy inson taqdiri azalni o'zgartira
o lm ayd i, ch u n k i inson ruhi a w a ld a n mavjud b o'lad i, deb h iso b ­
laydi. R uhlar bu dunyoga keladilar, am m o ular o 'z so'zlarid a,

---

ishlarida o ‘zgarishsiz qoladilar. C h unki ular bajaradigan y u m u sh -
larda a w a ld a n b elgilab berilgan m e ’yor bor. U lar b elgilan gan
m e ’yordan h e c h q a ch o n osh ib ketm aydilar. Bu shundan d a lolat
beradiki, d u n y o g a kelgan har b ir ruh m uayyan chegaraga ega
bo'lad i. B elgilan gan m aq om b o 'y ic h a jism , tana ich id a harakat