A n V a r c h o r iy e V

kichik olam da (in son olam i) bo'ladigan barcha o'zgarishlar dast­
labki urug' bilan b og‘liq. K ichik olam ham , ulug‘ olam h am o ‘sha
yagona urug‘dan tarqalgan va ulug‘ olam da bo'ladigan o'zgarishlar
inson olam ida bo'ladigan o'zgarishlar bilan bog'liq bo'ladi.
1 
Aziziddin Nasafiy.
Zubdat ul-haqoyiq — haqiqatlar qaymog‘i. Najmiddin 
Kornilov tarjimasi. Toshkent, 1996.

---

N asaflik m utafakkir borliq (vujud) haqida fikr yuritib, bir
butun yaxlit borliqni ikkiga b o ‘ladi. B irinchisi — vujudi q a d im ,
azaliy vujud, ikkinchisi — vujudi h od is. Vujudi q ad im n i h e c h
kim yaratm agan, u abadiy azaldan mavjud. U n in g b o sh la n ish i
ham , oxiri ham y o ‘q. Vujudi h od is (y a ’ni d u n y o )n in g b o s h la n ­
ishi ham , oxiri ham mavjud. Vujudi h od is o 'tk in c h i, fon iy .
A zaliy va abadiy vujudni N asa fiy X u d o , o ‘tk in ch i fon iy vujudni
olam deb ataydi. Olam bilan X u d o orasidagi o ‘zaro a lo q a d o r-
likni tahlil qilib, X u d o olam em as va olam X udo em as. X u d o
— ola m n in g yaratuvchisi (H a llo h i), d egan xulosaga keladi. X u d o
olam ni yaratish maqsadida dastlab yagona javohim i vujudga keltirdi.
U n in g n om in i nafsi avval (ruhiy) deb atadi. Tangri m o d d iy
(m ulk ) va ruhiy (m alok u t) o la m n i yaratish m aqsadida o ‘sha
yagona javohirga nazar tashladi. T angrining nazari tu sh ish i bilan
javohir qaynab eriy boshladi va k o ‘pirdi. Erib, k o ‘pirib ch iq q an
k o‘pik q iyom idan turli darajadagi ruhlam i yaratgan b o ‘lsa, qolgan
quyqasidan olam n i yaratdi. M od d iy va ruhiy olam biri ikkinchisi
bilan bog'liq. Biri ikkinchisiga ta’sir o'tkazib turadi. Lekin m oddiy,