A n V a r c h o r iy e V

Umar Xayyom 1048-yilda Nishopurda tug‘ildi. Dastlabki ma’lumotni ona
shahrida oldi. Balx, Buxoro, Samarqandda o ‘qidi. Tabiatshunoslik fanlari, ayniqsa,
matematika, astronomiya, shuningdek, falsafani har tomonlama o ‘rgandi. She’riyatga
ixlos quydi. Ocz zamonasining qomusiy olimi bo‘lib shakllanganligi uchun 1074-
yildan e’tiboran Isfahon rasadxonasiga rahbarlik qildi. 1079-yilda ilmiy jamoatchilik
hukmiga yangi isloh qilingan taqvimni havola qildi. Umrining oxirgi yillarini o‘z
ona shahri Nishopurda faqirlikda o ‘tkazdi va o ‘sha yerda 1123-yilda vafot etdi.
Uning tabiiy-ilmiy va falsafiy qarashlari «Koinot va uning vazifalari», «Borliq
haqida risola», «Borliqning umumiyligi haqida risola», «Risolai Jabr» kabi asar­
larida bayon etilgan.
2 Qarang: 
Umar Hayyom.
Ruboiylar. Toshkent, 1991, 41, 114-betlar.
Qarang: 0 ‘sha asar, 122-bet.

---

Nokas, aldamchi kishilarga farovon turm ush ato qilgan, to ‘g‘ri 
kishini to ‘g‘riligi uchun bir burda nonga zor qilib qo‘ygan 
Parvardigorning ishlaridan norozi bo‘ladi.
E charx, nokaslarni qilding farovon,
H am m om -u uy berding, yer, suv, tegirmon.
T o ‘g ‘ri kishi garov bir burda nonga,
Jirtta kka arzim as bunday in davron'.
Qadimgi Eron va Turon shaharlarini kezib, kishilar tu r­
mush tarzi, xulq-atvori, xatti-harakatlarini diqqat bilan o‘rgangan 
o ‘rta asrning buyuk mutafakkiri, bu olamning (falakning) ishi 
ofat, ayyomi sitam ekanligiga guvoh bo‘ladi. Dili xotirjam biron 
kishini uchratolmaydi. Olam (falak) esa odam lar yumushlarini, 
dard-u alamlarini kamaytirish o'rniga, battar tashvish ortti- 
rayotganini ko‘radi. Bu telba dunyo hech qachon odamlar dilini 
chog‘ qilmasligiga ishonch hosil qiladi va hammani bu olam 
(falak) o‘yinchoq qilayotir, degan xulosaga keladi2.
Insonning butun umri tashvish, taraddud, hayratga to ‘la ekan­
ligiga ishonch hosil qilgan buyuk musulmon allomasi uning 
bunyodkori, yaratuvchisiga bir necha savollar bilan murojaat 
qiladi:
M eni ayladilar dunyoda m avjud,
H ayotda topganim hayrat, taraddud.
Bu y o ‘lni o ‘tdim -u tushunolm adim ,
Kelmagu ketm akdan ne ekan m aqsad?!3
M en keldim -u, dunyo k o ‘rdim i fo y d a !
Ketsam, m artabasi osharm i? Qay da ?
Hech kim tushuntirib bera olm adi:
Kelishim — ketishim sababi qay d a 4.
Um ar Hayyom insonning yaratuvchisiga kinoya qilib, uning 
butun borlig‘ini o‘zing yaratgan bo‘lsang, butun taqdir-iqbolini 
o ‘zing belgilagan bo'lsang, boshqacha aytganda, loyini o ‘zing 
qorigan, o‘rish-arqog‘ini o ‘zing o ‘rgan bo‘lsang, nega uning