A n V a r c h o r iy e V

1 Qarang: 
Umar Hayyom.
Ruboiylar. Toshkent, 1991, 47-bet.
Qarang: 0 ‘sha asar, 56-bet.
Qarang: 
0 ‘sha asar, 69, 99-betlar.
Qarang: 
0 ‘sha asar, li-bet.

---

dalanish yo'llarini izlagan Umar Xayyom aslida odamlarning 
orzu-istaklarini ro‘yobga chiqaradigan, ularning baxt-saodatli ya- 
shashlari uchun real imkoniyatlar mavjud bo‘lgan yangi olam 
tuzishni orzu qilardi. Buyuk mutafakkir ta ’kidlaganidek, mabo- 
do bu dunyoning yaratuvchisi, butun borliqning hukmdorligi 
menga tegsa, yangidan shunday bir falak (olam) tuzardimki, 
unda barcha yaxshi odamlarning tilaklari, istaklari amalga oshar- 
di. Ana shunday olamni yaratmoq, bu dunyoning charxipalak, 
adolatsiz ishlariga qarshi kurashmoq uchun odamlar qo‘lni- 
qo‘lga berib, bir-birlariga hamdam, hamdard, bo‘lishlari zarur. 
Bunday yakdillik barqaror bo ‘lsa, insonlardagi g‘am -anduh 
bartaraf etiladi, shodlik oyog‘idan g‘am tepki yemaydi1.
Umar Xayyom asarlarini Yevropa mamlakatlari kitobxonla- 
riga tanishtirishda mashhur ingliz shoiri Eduard Fittsjerald (1809— 
1883-y.)ning xizmatlari beqiyos bo‘ldi. U 1859-yilda Umar Hay­
yom ruboiylarini birinchi marta, 1869-yilda ikkinchi marta ing­
liz tiliga taijima qiladi.
Insonning insoniyligini ifodalovchi fazilatlar, xislatlar, ay­
niqsa, inson m a’naviy qiyofasini ifodalovchi asosiy mezonlarni 
aniqlash, o ‘rta asr musulmon falsafasining o'ziga xos xususiy­
atlaridan biri edi. 0 ‘rta asr musulmon falsafasida inson ma’naviy 
m adaniyatining eng muhim ko ‘rsatkichi — adab va axloq 
barkamolligi hisoblanadi. X—XII asrlarda musulmon falsafasida 
«adab» deganda umumiy ta ’lim fanlarining majmuasini tushu- 
nish urf bo‘lgan edi. Ayniqsa, Q ur’oni Karim, Hadisi Sharifni 
har tom onlam a bilish, adab-axloqli kishi m a’naviy madaniya­
tining eng muhim alomati edi.
Adab-axloqli insonning m a’naviy madaniyati haqidagi ajoyib 
fikr-mulohazalarni o ‘rta asr musulmon sharqining buyuk inson- 
shunos allomalari: M ahmud Zamaxshariy,2 Ahmad Yugnakiy 
asarlarida yaqqol ko‘rishimiz mumkin.