A n V a r c h o r iy e V

1 
Abu-l-Qosim Mahmud az-Zamaxshariy.
Nozik iboralar.Toshkent, 1992, 49,
51-betlar.
2 0 ‘sha asar, 48, 52-betlar.
Yusuf Balosog‘uniy, ya’ni Yusuf Xos Xojib, taxminan 1016—1018-yillafda
Yettisuv o‘lkasidagi Kuzurda (Balosog‘un) shahrida tavallud topgan. Boshlang‘ich
ma’lumotni o ‘z yurtida olgan. Bilimga, ilmga chanqoqligi tufayli arab, fors tillarini
mukammal o ‘rgangan. Xitoy, mug‘ul, hind, eron xalqlari madaniy merosini,
ayniqsa, Yunon falsafasini yaxshi bilgan. Arab, fors tillarida she’rlar yozgan,
dostonlar tuzgan. 0 ‘zining mashhur asari «Qutadg'u bilig*ni 1069—1070-yillarda
Qashg‘arda yozib tugatgan va Mashriq podshohi Tovg‘achxonga taqdim etgan.
Tovg‘achxon uni e’zozlab, o ‘z saroyiga Xos Xojib lavozimiga tayinlagan. Uning
vafoti haqidagi ma’lumot saqlanib qolmagan.

---

batlami insonparvarlashtirish, yurtda adolat o ‘rnatishga e ’tiborni 
qaratdi1. Hokim dono, bilimdon bo'lsa, jamiyatni boshqarish 
asosida aql va adolat yotadi. Aql va adolat, shubhasiz, yalpi 
baxt-saodat va farovonlikka olib kelishiga ishonadi.
Yusuf Xos Hojib umuminsoniy axloqiy normalar, tamoyil- 
lar qaror topgan farovon jamiyatning vujudga kelishi ilm, bilim 
rivoji bilan bevosita bog‘liq ekanligini ta ’kidlab, fuqarolami ilmli, 
bilimli bo‘lishga da’vat etadi. Ilm, fan, m a’rifat yordamida jam i­
yat axloqiy muhitini sog‘lomlashtirmoqchi, odamlar ongi va 
faoliyatida uchrab turgan g'ayriinsoniy qiliqlami bartaraf etmoq- 
chi bo'ladi. Bilimni qorong'u tundagi m ash’alaga, o'zidan nur 
tarqatib turuvchi yorug'likka 
0
‘xshatadi2.
Yusuf Xos Hojib insonning qadr-qim m atini bilim bilan ba- 
holaydi. Bilim inson aql-zakovatining asosini tashkil etadi. Aql- 
zakovat esa insonni ezgulik tom on boshlaydi. Xuddi shuning 
uchun ham bilimli kishilar doimo baxtiyorlikka intiladilar, yaxshi 
istak, orzu-umid bilan yashaydilar. Bunday odamlar elda aziz va 
qadrli bo'ladilar. Bilimsiz kishining hamrohi nodonlik va johillik 
bo'ladi. Bilimsizlik og'ir dard bo'lib, bunday kasallik o 'z vaqtida 
davolanmasa u, albatta, bevaqt o'limga olib boradi3, deydi shoir.
O 'rta Osiyoda Qoraxoniylar hukm ronlik qilgan yillarda ijod 
qilgan Yusuf Xos Hojib ilmli, bilimli kishilarga m urojaat 
qilib, ziyoli odam larni chiroyli nutq so'zlash m alakasini 
o 'rganishga d a ’vat etadi. Bilim li kishining har b ir so'zi 
m azm unli, qisqa va ravshan, puxta o'ylangan bo'lishi darkor- 
ligini ta ’kidlab, aks holda o'ylanm ay aytilgan har bir so'z 
katta zarar keltirishi m umkinligidan ogoh etadi. «Tilingga juda 
ehtiyot bo'lgin, boshing om on saqlanadi, so'zingni qisqa 
qilsang, yoshing uzayadi»4, deb yozadi.
Yusuf Xos Hojibning fikriga ko'ra, inson eng ulkan mavju­
dot bo'lsa-da, ayni chog'da, o'ta murakkabdir. Shuning uchun