A n V a r c h o r iy e V

1 Qarang: 
Umar Hayyom.
Ruboiylar. Toshkent, 1991, 124-bet.
Qarang: 0 ‘sha asar, 45-bet.
Qarang: Oksha asar, 42-bet.

---

ham, aqlidan benasib qiladigan, dunyoning tashvishlaridan, si- 
tamlaridan ozod, xoli qiladigan qudrat — may, sharobdir. 
M a y ichsa gado ham sulton b o ‘ladi,
T ulki ichsa, sheri g 'airon bo'ladi.
Yosh ichsa keksa lik sharafin quchar,
Keksa ichsa yoshu chaqqon bo Uadi.'
May, sharob shunday bir qudratli m o‘jizaki, mabodo uni 
toqqa bersang, hatto tog* ham o'yinga tushadi. May tarbiyasizga 
tarbiya beradi, uni shaxs darajasiga ko'taradi. Shunday qilib, 
nishopurlik allomaning ta ’kidlashicha, may ichsang o'zligingdan 
bexabar bo‘lasan, dushmanlaringni yer bilan yakson qilasan. 
Hushyorlik esa foydasiz, chunki uning oqibati g‘am, dilni o ‘rtab 
yaralashdan boshqa narsa emas2. Lekin may ichganda, m e’yorini, 
o'lchovini unutib qo ‘ymaslik; uni qayerda, kim bilan ichishni 
bilish; yashirin, pinxona, ezma, rasvo bo'lmasdan, hayo bilan 
ichish; ichganda birovni ranjitmaslik, devona bo‘lmaslik darkor3.
Umar Xayyom mayni, sharobni quvonish, shod-u xurram- 
lik deb, yoki din-u odobdan kechish uchun ichmasdi, balki 
bir dam bo‘lsa ham bu dunyoning tashvishlaridan, m uam mo- 
laridan jon-u dilini ozod qilish, o'zlikdan bir nafas bo‘lsa ham 
kechish uchun ichardi.
M en m a yn i quvonm oq uchun ichm aym an,
S h o d lik deb odobu dindan kechm aym an.
M aqsadim — o 'zlikd a n kechib bir nafas,
Orom olsa, behush bo'lib jo n u ta n.4
Nishopurlik alloma, inson turmush tarzi, xulq-atvori, xatti- 
harakatidagi g'ayriinsoniy illatlami faqat aql imkoniyatlariga ta- 
yanib (ratsionalizm) bartaraf etib bo ‘lmaydi, balki aqlsizlik, 
behushlik, ongsizlik (irratsionalizm) imkoniyatlaridan foydalana 
bilish darkor, degan g‘oyani musulmon faylasuflari hukmiga 
havola qildi. Bunday g‘oyani kun tartibiga qo‘yish bilan m u­
sulmon irratsionalizmiga asos soldi.
Ratsiolnalizm va irratsionalizm imkoniyatlaridan oqilona foy-