A n V a r c h o r iy e V

Бэкон Ф.
Сочинения. В двух томах. Том 2. М., 1972, 12-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yevropalik faylasuflardan biri Tomas Gobbsdir1. Gobbs 
0
‘zining 
asarlarida inson bilan jamiyat o'rtasidagi aloqadorlikni o'rganishga 
e’tibor berdi. Uning fikriga ko'ra, jamiyat juda katta mexanizm 
bo'lib, inson o'sha buyuk mashinaning muruvvatlaridan biridir. 
Insonning ijtimoiy mohiyatini Gobbs o'ta chegaralangan mexa­
nik holatda sharhlaydi.
Gobbsning tushuntirishicha, barcha odamlar o'z tabiatla- 
riga ko'ra teng, o'z maqsadlariga erishmoq uchun bir xil 
imkoniyatga, bir xil qobiliyatlarga ega bo'ladilar. Davlatning 
qonunlari boshqa birovlarga zarar keltirmasligi uchun ba’zi 
kishilar erkinligini cheklab qo'yish zarur. Chunki yuqori 
darajadagi imkoniyat va qobiliyatga ega bo'lgan kishilar o'z 
navbatida, serjahl va xudbindirlar. Ushbu muammolar haqida 
fikr yuritgan faylasuf kishilardagi erkinlik jamiyatdagi turli 
axloqiy qoidalar, normalar, qonunlar yordamida cheklangan- 
ligi uchun ham odamlar jamiyatga nisbatan urush holatida 
turadilar. «Inson inson uchun bo'ri» holatida bo'ladi, degan 
xulosaga keladi.
Gobbs o'zining «Leviofan» asarida2 insonning jamiyatdagi 
o'rnini aniqlashga alohida e’tibor bergan. Uning fikriga muvofiq, 
«fuqarolar jamiyati odamlarning oddiy yig'indisi emas»3. Bu 
maxsus uyushma ma’lum rivojlanish tendensiyalari va o'ziga xos 
turli ziddiyatlari bilan ifodalanadi. Gobss o'zining bir qator 
asarlarida insondagi tabiiylik bilan ijtimoiylik orasidagi aloqador­
lik masalalarini o'rganishga ham alohida e’tibor berdi. Uning 
tushuntirishicha, insondagi barcha qobiliyatlar tabiiy va o'zlashtirib 
olingan qobiliyatlardan iborat bo'ladi. Xususan, uning yozishicha, 
«inson tabiati ovqatlanish, ko'payish, his qilish va fikr yuritish 
kabi qobiliyatlar yig'indisidan iborat.^Bu qobiliyatlarni biz bir
Mashhur ingliz faylasufi Tomas Gobbs 1588-yilda ruhoniy oilasida tavallud 
topgan. Oksford universitetini tugatgan. Frensis Bekonga kotib bo‘lgan. Xristian 
falsafasini mukammal o‘ rgangan. Uning inson to‘g‘ risidagi qarashlari «Tana ha­
qida» (1653-y.), «Inson haqida» (1658-y.), «Fuqaro haqida» (1672-y.) triologi- 
yasida bayon qilingan bo‘lsa, jamiyat to‘g‘ risidagi qarashlari «Leviofan» (16 51- 
y.) asarida o‘ z aksini topgan. 1679-yilda vafot etgan.
1 Ushbu asar 1682-yilda Oksford universitetida butun xaloyiq oldida johil 
reaksion kuchlar tomonidan namoyishkorona yoqib yuborildi.
2