A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

§16.3. Tijorat banklarining funksiyalari

Tijorat banklarining iqtisodiy mavqei faoliyat doirasining keng boʻlishiga olib keladi.
Tijorat banklari quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi.
1. Vaqtincha boʻsh turgan pul mablag‘larni yig‘ish va ularni kapitalga aylantirish.
2. Korxona, tashkilotlar, davlat va aholini kreditlash;
3. muomalaga kredit pullar (muomalaning kredit vositalari) ni chiqarish.
4. Iqtisodiyotda hisob-kitoblar va toʻlovlarni amalga oshirish.
5. Moliya - valyuta bozorida faoliyat koʻrsatish.
6. Iqtisodiy-moliyaviy axborotlar berish va konsultatsiya xizmatlarini koʻrsatish.
Banklar boʻsh pul mablag‘larini yig‘ish va ularni kapitalga aylantirish funksiyasini bajara turib, mavjud boʻsh pul daromadlari va jamg‘armalarni yig‘adi. Jamg‘aruvchi (boʻsh pul mablag‘i egasi) oʻz mablag‘larini bankka ishonib topshirgani uchun va bank bu mablag‘lardan foydalangani uchun ma’lum foiz hisobida daromad oladilar. Boʻsh pul mablag‘lari hisobidan ssuda kapitali fondi vujudga keladi va bu fond xalq xoʻjaligi tarmoqlarini kreditlash uchun ishlatiladi.
Tijorat banklar faoliyatida asosiy oʻrinni korxona, tashkilotlarni, aholini, davlatni kreditlash egallaydi. Kreditlash jarayonini tashkil qilishda bank moliyaviy vositachi rolini oʻynaydi. U boʻsh turgan mablag‘larni jalb qiladi va oʻz nomidan mijozlarga vaqtincha foydalanishga beradi. Bank krediti hisobidan xalq xoʻja-ligining muhim tarmoqlari – sanoat, qishloq xoʻjaligi, savdo va boshqalar moliyalashtiriladi va ishlab chiqarishni kengaytirishga asos boʻladi.
Muomalaga kredit pullarni chiqarish funksiyasi tijorat banklarini boshqa moliya institutlaridan ajratib turadi. Tijorat banklari depozit kredit emissiya qilganida, ssudalar berganida, pul massasi oshadi va ssuda bankka qaytarilganda, muomaladagi pul massasi kamayadi.
Tijorat banklari kredit pullarni yaratishning emitenti hisoblanadi. Tijorat bank tomonidan mijozga berilgan kredit uning hisob raqamiga oʻtkaziladi va bankning qarz majburiyati ortadi. Mijoz bu mablag‘ning ma’lum qismini naqd pul shaklida hisob raqamidan olishi mumkin. Bu holda muomaladagi pul massasining miqdori oshadi. Shuning uchun ham, Markaziy bank tijorat banklarining faoliyati ustidan nazorat olib boradi.
Tijorat banklarining muhim funksiyalaridan biri hisob-kitoblarni olib borishdir. Hisob-kitoblarni olib borishda bank mijozlar oʻrtasida vositachi boʻlib xizmat qiladi.
Tijorat banklari qimmatbaho qog‘ozlar chiqarish va joylashtirish bilan ham shug‘ullanishi mumkin.
Tijorat banklari iqtisodiy ahvolni nazorat qilish jarayonida mijozlarga har xil axborotlar, maslahatlar berishi mumkin.
Aksioner tijorat banklarning yuqori organi – aksionerlarning umumiy yig‘ilishi hisoblanadi. Har yili aksionerlarning yig‘ilishi nizomdagi va nizom kapitalidagi oʻzgarishlarni, yillik faoliyat va uning natijalarini, bank daromadlarini tasdiqlash, Bank Kengashi tarkibini saylash bankning shoʻ‘ba muassasalarini tashkil qilish va bekor qilish kabi masalalarni koʻrib chiqishi mumkin.