A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1.Pulning metallilik nazariyasini yoritib bering.
2. Pulning nominallik nazariyasini nimadan iborat?
3. Pulning miqdoriylik nazariyasini ochib bering.
4. Soʻnggi merkantilistlarning eng taniqli vakili kim?
5. T.Mening ilk “marotaba metallik nazariyasi” ga yangilik kiritganligi haqida to’xtalib oʻting.
6. Merkantilizm deganda nimani tushunasiz?
7. Merkantilistlar necha guruhga boʻlinadi?
8. XX asrda miqdoriylik nazariyasining necha xil koʻrinishi paydo boʻldi?
9. Monetarizm nazariyasining asoschisi kim?
10. Fridmenning pullarni tartibga solish taklifini yoritib bering.

4-mavzu. PUL AYLANMASI VA UNING

TARKIBI

§4.1. Pul aylanishi tushunchasi, uning asosiy shakllari va

strukturasi

Tovarlarni sotish va sotib olish, koʻrsatilgan xizmatlarga xaq toʻlash, turli majburiyatlarni bajarish jarayonida vujudga keladigan naqd pul vositasidagi va naqd pulsiz hisob-kitoblar yig’indisi pul aylanishini tashkil etadi. Pul aylanishi tovar aylanishiga nisbatan kengroq tushuncha boʻlib, u tovarlar sotilishi va sotib olinishidan tashqari quyidagi jarayonlarni ham qamrab oladi:

• 
  mehnatga haq toʻlash;
  
• 
  moliyaviy resurslardan foydalanish;
  
• 
  moliyalashtirish, kreditlash va investisiyalash jarayonlari;
  
• 
  sug’urtalash va boshqalar.
  

Pul aylanishi jarayonida jamiyatning barcha strukturaviy tuzilmalari - davlat muassasalari, mahalliy hokimiyatlar, korxonalar, tashkilotlar, banklar, birjalar, firmalar va aholining barcha guruhlari ishtirok etadi.

Pul aylanishi ikki shaklda, ya’ni,, naqd pul ishtirokida va naqd pulsiz hisob - kitoblar shaklida amalga oshiriladi:

Naqd pulli hisob-kioblar

Naqd pullsiz hisob-kioblar

9-chizma. Pul aylanishi

Pul aylanishi umumiy hajmidagi pul aylanish shakllarining salmog’i pul aylanish strukturasi deyiladi. Mamlakat iqtisodiyoti va bank tizimi taraqqiyotiga qarab toʻlov va hisob-kitoblarning rivojlanishi natijasida naqd pul aylanishi bilan naqd pulsiz hisob-kitoblar oʻrtasidagi nisbat oʻzgarib boradi. Agar XIX asr oxirlarigacha naqd pul aylanishi salmog’i koʻproq boʻlgan boʻlsa, hozirgi davrda naqd pulsiz hisob-kitoblar hissasi koʻpayib bormoqda.
Rivojlangan mamlakatlarda umumiy pul aylanishining 90% gacha naqd pulsiz hisob-kitoblarga, qolgan 10% idan ortig’i esa naqd pul aylanishiga toʻg’ri keladi. Masalan, AQShda naqd pul aylanishi umumiy pul aylanishi hajmining qariyb 8% ini tashkil etadi. Oddiy amerikaliklarning hamyonida kamdan-kam hollarda 10 dollardan ortiq naqd puli boʻladi. Ular naqd pulni eng mayda xarajatlarga – garajga mashina qoʻyish, gazeta va jurnallar sotib olish kabilarga sarflaydilar, xolos.
Rossiya Federasiyasida naqd pul aylanishi hissasiga umumiy pul aylanishining 30% idan ortig’i, Oʻzbekistonda esa 40% ga yaqini toʻg’ri keladi. Bu ma’lumotlar quyidagi 1-rasmda qisqacha keltirib o’tilgan.