A. Karimov, X. Xoshimov Umumiy kimyodan Masalalar va testlar to`plami Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma so`z boshi

VI. BOB VI. Turli moddalarning suvda erishi. Eruvchanlik koeffitsienti
VI. 1. Eruvchanlik va unga ta`sir etuvchi omillar
Eruvchanlik deb ma`lum sharoitda biror moddaning ma`lum bir erituvchida erib to`yingan eritma hosil qiladigan miqdorga aytiladi. Moddalarning 100 gramm suvda erib to`yingan eritma hosil qiladigan miqdori ularning eruvchanlik koeffitsenti deyiladi. Masalan, 1 atm bosim va 25°C da NaCl ning eruvchanlik koeffitsenti 36 ga, KNO<sub>3</sub> niki 39 ga teng. Eruvchanlikka turli omillar ta`sir qiladi. Bular erigan moddalarning tabiati, t° va P. Qutbli erituvchilarda qutbli moddalar, qutbsiz erituvchilarda qutbsiz moddalar yaxshi eriydi.
Qattiq moddalarning suvda eruvchanligi t° ortishi bilan ortib boradi. Qattiq moddalar va suyuqliklarning suvda eruvchanligiga P ning ortishi aytarli ta`sir qilmaydi.
Qattiq moddalarning suvda yoki boshqa suyuqliklarda to`yingan eritmasi sovutilganda erigan moddaning kristallari cho`kmaga tushadi.
Bunda erigan moddaning hosil bo`lgan, ya`ni kristallarini olish uni ancha toza holatga olib keladi. Bunday usul bilan moddalarni tozalash qayta kristallash deb ataladi. Qayta kristallash usuli bilan osh tuzi, o`yuvchi natriy, natriy karbonat, natriy bikarbonat va ko`pchilik dorivor moddalarni tozalash mumkin.
VI. 2. Gazlarning suyuqliklarda erishi va unga ta`sir etuvchi omillar. Genri qonuni.
Gazlarning suvda erishi qattiq va suyuq moddalarning suvda erish jarayonidan farq qiladi. Gazlarning suvda erishi ekzotermik jarayon bo`lib, t° ortishi bilan eruvchanglik kamaya boradi. Masalan, mineral gazli suvlarni sovutgichlarda saqlash undagi gazni tutib turishdir. Yoki suvni qaynatib undagi erigan barcha xavoni chiqarib yuboriladi, aks holda qaynamagan suv ichilsa undagi xavo qorinni dam qilib, og`riq berishi mumkin. Gazlarning organik erituvchilarda erishi endotermik bo`lib, t° ga to`g`ri proporsional bo`ladi.
Gazlarning eruvchanligiga P ham kuchli ta`sir ko`rsatadi. Gazning erishi jarayonida eritma V ning kamayishi kuzatiladi. Shu sababli P ortishi bilan gazlarning suyuqliklarda erishi ortadi. Gazlar eruvchanligining P ga bog`liqligini birinchi marta 1803 yilda nemis olimi Genri aniqladi va quyidagicha qonuniyat mavjudligini kuzatdi: