A k a d e m I ya r. X. Dushanov y. A. Farfiyev

8-MAVZU 
 
 
JINOIY GURUHLAR VA UYUSHGAN JINOYATCHILIKKA 
PSIXOLOGIK TAVSIF
 
 
8.1. Jinoiy guruhlar shakllanishining psixologik 
 sabab va sharoitlari
 
 
Hozirgi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar sharoitida fuqarolar, davlat va, 
umuman, jamiyatimizga xavf solayotgan, xalqimizning farovonligini 
ta’minlash siyosatini amalga oshirishga salbiy ta’sir o‘tkazishga uri-
nayotgan uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash huquqni muhofaza 
qilish idoralari oldida turgan asosiy  vazifalardan biridir.  
 Buni o‘z vaqtida tushunib yetgan O‘zbekiston Respublikasi Prezi-
denti Islom Karimov inson, oila, jamiyat va davlat manfaatlarini jinoiy 
tajovuzlardan, ayniqsa uyushgan jinoyatchilikning xavfli ko‘rinishlaridan 
biri bo‘lgan terrorchilik tajovuzlaridan himoya qilishga katta e’tibor 
qaratmoqda. Jumladan, u «Jinoyatchilik va korrupsiya jamiyatning  
ma’naviy-axloqiy asoslarini yemiradi. Jamiyat a’zolarining  fuqarolik 
mavqeini yo‘qqa chiqaradi. Amalga oshirilayotgan o‘zgarishlarga salbiy 
munosabat yuzaga kelishi uchun sharoit yaratadi. Islohotlar g‘oyasining 
o‘zini obro‘sizlantiradi va eski zamonlarni, shu jumladan «qudratli 
markazning kuchli qo‘li»ni qumsash hissini tug‘diradi. O‘tmish davrining 
muayyan qiyinchiliklari sharoitida fuqarolar ongida, ayniqsa yosh 
avlodning bir qismida, hayotda yuksak turmush darajasiga erishishning 
asosiy usuli qonunga xilof faoliyat bilan bog‘lik, degan mutlaqo axloqqa 
zid nuqtai nazar shakllanishi va qaror topishi mumkin. Qing‘ir yo‘l bilan 
boylik orttirishga intilish, basharti u jamiyatning va huquqiy nazoratning 
e’tiboridan chetda qolsa, odamlarni, ayniqsa hayotga endigina qadam 
qo‘yib kelayotgan yoshlarni yomon yo‘lga og‘diradi»
1
, deb ta’kidlaydi.  
Kasbiy psixologiyaning eng dolzarb muammolaridan biri guruh 
bo‘lib jinoyat sodir qiluvchi shaxslar psixologiyasini o‘rganishidir. 
O‘zbekiston Respublikasi jinoyat qonunida bir shaxsning ikki yoki 
undan ortiq jinoyat sodir etishi yoki jinoiy faoliyat yuritishi qonunda 
aybni og‘irlashtiruvchi holatlar qatoriga kiritilgan (masalan, takroran yoki 
                                         
1
 Qarang:  Каримов И. А.  Хавфсизлик  ва  барқарор  тараққиёт  йўлида.  Т.  6.        
– Т., 1998. – 91–92-б.  

---

 152 
qasddan yangi jinoyat sodir etish). Haqiqatan ham ushbu ko‘rsatkich 
shaxsning ijtimoiy xavflilik darajasini oshiradi. Agar jinoiy faoliyatni ikki 
yoki undan ortiq shaxslar sodir etgan bo‘lsa, jinoyatlarning hamda 
guruhning ijtimoiy xavflilik darajasi yuqori bo‘ladi.  
Shu ma’noda jinoyatchilar dunyosiga qirib borayotgan jinoiy guruh-
lar shakllanishining umumiy psixologik sabab va sharoitlari quyidagi-
lardan iborat: 
birinchidan, jamiyatda mavjud iste’mol va taqsimot o‘rtasidagi 
adolatsizlikning mavjudligi bo‘lib, bu, o‘z navbatida, ayrim shaxslar 
psixikasida kuchli emotsional zo‘riqishlarni keltirib chiqaradi. Natijada 
ayrim shaxslar jinoiy guruh tuzishni o‘z oldilariga maqsad qilib qo‘yishi; 
ikkinchidan, jamiyatdagi ayrim shaxs, guruh va jamoalar o‘rtasidagi 
manfaatlar to‘qnashuvining doimiy mavjudligi bo‘lib, uning keskin-
lashuvi ham jinoiy uyushmalarning kelib chiqishiga sabab bo‘lishi; 
uchinchidan, qonun hukmidan qoniqmaslik, odatda uni  «adolatsiz» 
hukm deb bilish tariqasida his-hayajonning, ichki ruhiyatning jumbishga 
kelishi, nafrat hissining qo‘zg‘alishi ham o‘z navbatida jinoiy guruh-
larning paydo bo‘lishiga asosiy motiv bo‘lib xizmat qilishi; 
to‘rtinchidan, jinoyatchilar dunyosining ta’siriga tushib qolish, uni 
targ‘ib qiluvchi g‘oyalarga emotsional holatda berilib ketish natijasida 
ongli va ongsiz tarzda jinoiy guruh tuzilib qolishi;