A jiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti

Muaommoning o`rganilganlik darajasi.

Ekologik ta`lim-tarbiya masalasi hozirgi kunda faqat Uzbekiston davlatining emas, balki butun jahon miqyosidagi yechilishi kerak bo`lgan muammolardan biri hisoblanadi. Bu sohada YuNeSKO va BMT ning dasturlari ishlab chiqilgan.

Ekologik ta`lim-tarbiyaning yangi yunalishlari, ekologiyaning maqsadi, vazifalari, uni o`rgatish tamoyillari, tabiatga mas`ullik munosabatlarini shakllantirishning o`quv predmetlariaro uyǵunligi, ekologik xavfni bartaraf etish yullari, shaxsning mazkur jarayondagi ishtirokini ekologik jihatdan ijobiy hal etish, bulajak uqituvchilarni tayyorlashda ularning ekologik ta`lim-tarbiyani tashkil etish kunikmalariga ega bulishlarini ta`minlash, biologiya, geografiya uquv fanlari mazmunini urganish jarayonida ekologik ta`lim-tarbiyani amalga oshirish muommolarini chet ellik olimlar-Robert Allen, İ.R.Golubev, A.N.Zaxlebnuy, İ.D.Zverev, Yu.A.İzrael`, G.R.Kalennikova, P.P.Kostenkov, T.V.Kucher, V.Mironov, Yu.V.Novikov, İ.N.Ponamoryov, L.P.Salaeva, İ.T.Suravegina va boshqalar tadqiq etganlar [2].

Mazkur muammoni respublikamiz olimlaridan E.Turdiqulov, A.Tuxtaev, N.Nishonova, M.Rayimqulova, Sh.Avezov, P.Berdanova, N.Egamberdieva, G.Komilova kabilar u yoki bu darajada urganganlar.

Sunggi yillarda fanlarni uqitish jarayonida turli yoshdagi uquvchilarga ekologik ta`lim-tarbiya berish masalalarini M.K.Hoshimova, A.S.Tuxtaev, M.G.Nishonboeva (biologiya, geografiya), E.A.Turdiqulov, Yu.Maxmudov (fizika), B.qulturaev (kimyo), Yu.Shodimetov (tibbiy-gigiena), Sh.Avazov (ulkashunoslik), V.N.Sattorov (mehnat) va boshqalar o`rganganlar.

Tabiat hodisalarini yaxshi bilish va uning qonunlarini tuǵri tushunish orqali uni muhofaza qilish va tabiat bilan insonparvarona muloqotga kirishish mumkin. Ushbu tushunchalarni maktab uquvchilariga boshlanǵich sinflardan boshlab shakllantirish maqsadga muvofiqdir. Boshlanǵich sinf uqish darslarida faqat uquvchilarning nutqi rivojlantirilib qolmasdan, ularda tabiatga bulgan mehr-muhabbat, atrof-muhitga sinchkovlik, uni muhofaza qilishga oid kunikmalarni shakllantirishda ham muhim ahamiyatga ega. uqish darsligida berilgan hikoyalar va qushiqlar yordamida odamlarning tabiat quchoǵida yashashi, inson uzi uchun zarur narsalarni tabiiy zahiralardan olishi, uning inson salomatligi uchun foydaliligi, chunonchi, uquvchilar tabiatni muhofaza qilish, undan mAqsadga muvofiq foydalanishlari kerakligini nazarda tutish lozim.

Sunggi yillarda mavzuning dolzarbligidan kelib chiqqan holda boshlanǵich sinf uquvchilariga ekologik ta`lim-tarbiya berish masalasiga oid bir qator ilmiy tadqiqot ishlari amalga oshirildi. Jumladan N.Ashurova (3-4-sinf uquvchilarini ekologik tarbiyalash), A.G.Grigor`yants (Boshlanǵich sinflarda tabiatshunoslikni urgatish jarayonida ekologik ta`lim-tarbiya berish), G.Sultonova (Ekskursiya vositasida uquvchilarni ekologik tarbiyalash), M.Raximqulova (Boshlanǵich sinf uquvchilarini ekologik tarbiyalash) larning ilmiy ishlarida boshlanǵich sinf uquvchilarini ekologik tarbiyalashning ba`zi qirralari ochib berilgan, lekin aynan Qoraqaploq maktablari misolida boshlanǵich sinf uquvchilarini uqish darslarida ekologik tarbiyalash muammosi maxsus tadqiq etilmagan.