A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Arbitraj kelishuvi. 1991-yilda Chexiya Saluka joylashgan va ro‘yxatdan o‘tgan davlat Gollandiya bilan Ikkitomonlama investitsion shartnoma (Bundan keyin matnda (Bilateral investment treaty) BIT deyiladi) imzolaydi. Ushbu BITning 8-moddasida shartnomani imzolovchi ikki mamlakat, bir tomon investori va ikkinchi tomon o‘rtasida investitsion nizo yuzaga kelganda, UNCITRAL arbitraj qoidalariga asoslanuvchi arbitrajda ish ko‘rilishiga kelishib olgan edilar.

Arbitraj protsessi va tomonlarning da’volari.

Chexiya tomonidan amalga oshirilgan chora-tadbirlardan norozi bo‘lgan Saluka firmasi Chexiya ustidan UNCITRAL qoidalariga asosan ishlarni ko‘ruvchi arbitraj sudiga shikoyat bilan chiqdi. Mazkur ish bo‘yicha Saluka tashkil etilgan mamlakat Gollandiya davlati hamda Chexiya o‘rtasida tuzilgan ikkitomonlama investitsion shartnoma (BIT)ning 8-moddasiga muvofiq “Shartnoma taraflari, bir tomon va ikkinchi tomonning investori o‘rtasida investitsion nizo chiqqanda nizoni UNCITRALning arbitraj qoidalariga amal qiluvchi arbitrajda ko‘rishga va’da beradilar” deb belgilangan edi. 2001-yil 18-iyulda Saluka o‘z da’vo arizasida quyidagilarni ko‘rsatgan holda Chexiyani UNCITRALning arbitraj qoidalariga amal qiluvchi arbitrajga berdi. Da’vogar arizasida:

1. 
   Chexiya hukumati BITning 3-moddasida belgilangan “Adolatli va xolis munosabatda bo‘lish mezoni” (Fair and equitable treatment, FET)ni buzganligini;
   
2. 
   Chexiya hukumati BITning 5-moddasida belgilangan “Tortib olish va kompensatsiya to‘lash” qoidalarini buzganligini;
   
3. 
   Nizo Gollandiya hamda Chexiya o‘rtasida tuzilgan ikkitomonlama investitsion shartnoma (BIT)ning 8-moddasiga muvofiq UNCITRAL qoidalariga amal qiluvchi arbitrajda ko‘rib chiqilishi lozimligini ta’kidladi.
   

Javobgar bo‘lmish Chexiya hukumati o‘z arizasida quyidagilarni ko‘rsatib o‘tadi:

1. 
   Chexiya hukumati tomonidan BITning 3-moddasida belgilangan “Adolatli va xolis munosabatda bo‘lish mezoni” (Fair and equitable treatment, FET) qoidasi umuman buzilmaganligini;
   
2. 
   Tortib olish ommaviy manfaatni o‘ylab amalga oshirilganligi, shu sababli u qonuniyligi va kompensatsiya to‘lanmasligini;
   
3. 
   Mazkur nizoda Gollandiya hamda Chexiya o‘rtasida tuzilgan ikkitomonlama investitsion shartnoma (BIT)ning 8-moddasida belgilab qo‘yilgan shartnoma taraflaridan birining investori mavjud emasligi, nizo ham investitsiya nizosi emasligi, shu sababdan nizo bo‘yicha mazkur UNCITRAL qoidalariga amal qiluvchi arbitraj yurisdiksiyaga ega emasligini ta’kidladi.
   

Arbitraj sudi esa Chexiyaning Arbitraj sudi yurisdiksiyaga ega emasligi haqidagi da’vosini rad etgan holda u tomonidan BITning 3-moddasi buzilganligini quyidagicha asosladi.