A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Xalqaro investitsiya huquqining alohida shakllantirilishi
Shunday qilib, “Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim” qoidasining qo‘llanilish doirasi investitsion shartnomalarga qarab farq qilganligi bois ularni talqin qilishda yakdillik mavjud emas. Bunday holat investorlar tomonidan ham mezbon mamlakatlar tomonidan ham oldindan bashorat qilish yoki taxmin qilish imkoniyatini yo‘qqa chiqarayotganligi tanqid qilib kelinmoqda. Ammo har bir BITda “Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim” qoidasining qo‘llanish doirasining farqlanishi va ularni alohidalashtirish, BIT va MITlarni o‘zining asosiy obyekti sifatida ko‘ruvchi Xalqaro investitsiya huquqining zaruriy belgisi sifatida ham ko‘rilishi mumkin.
Yana bir holatga e’tibor qaratishimiz lozimki, rejim qoidasi bilan bir xil kategoriyaga kiruvchi modda ham, uning so‘zlar ketma-ketligi, konteksti, yaratilish tarixiga qarab bir-biridan farq qiladi. Shuningdek, investitsion shartnomalarni talqin qiluvchi arbitraj sudlari ham har bir ish uchun alohida ad hoc sudlari tashkil etib yagona talqin etish tizimini yo‘lga qo‘yuvchi tashkilot emas. Xalqaro investitsiya huquqi bunday o‘zgacha xususiyatlarga ega ekanligini hisobga oladigan bo‘lsak, “Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim” qoidasining qo‘llanilish doirasi ham turli darajada ekanligini anglab olish qiyin emas. Bundan kelib chiqib, shuni aytishimiz mumkinki, rejim qoidasi bo‘yicha yagona tarif berish murakkab va u moddaning tuzilishi, konteksti hamda yaratilish tarixiga qarab turlicha ta’riflanishi mumkin.
Kompensatsiya to‘lovi. Endi esa mazkur ishda investorning mulk huquqi buzilganligi davlatga qanchaga tushganligini ko‘rib o‘tadigan bo‘lsak, sud kompetsatsiyaning asosiy qiymati sifatida 30 mln ispan pesetasini to‘lanadigan badal puli deb belgilaydi.
Shuningdek, sud ishni ko‘rishda va davlatga belgilanadigan jarimani aniqlashda investitsiyadagi ulush borasida ham o‘zining xulosalarini chiqaradi. Sud Maffezinining investitsiyadagi ulushini qaytarib berilishini 1992-yil 4-fevraldan deb belgiladi. Arbitraj ulushlarni hisoblab chiqib mazkur muddatgacha Maffezinining depozit hisobiga yillik investitsiya to‘lovi foizlari mos ravishda tushirilgan deb topdi. Ulushning qiymati esa ESP 27,641,265 mlnga baholandi. Shuningdek, arbitraj belgilangan muddatdan o‘tib ketgani uchun to`lanadigan qo`shimcha foizlarni maksimal 60 kun ichida bajarilishi lozim deb topdi va (har bir kechiktirilgan) kuniga esa 6% etib belgiladi⁴⁶.
Mazkur ishni tahlil qilgan holda aytishimiz mumkinki, agarda mamlakat investorning mulkiga doir ishlarda ehtiyotkorlikka amal qilmasa, kattagina kompensatsiya to‘lashiga to‘g‘ri kelar ekan. Bundan tashqari, ushbu ishda ko‘rishimiz mumkinki, pul o‘tkazish aslida xususiy huquqqa taalluqli masala bo‘lishiga qaramay investor o‘z mulk huquqining buzilishini diskriminatsiyaga bog‘lab ICSIDga chiqmoqda.