A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Nodavlat subyekti harakatining davlatga tegishliligi.

AQSH qo‘llab-quvvatlagan idorasining gumanitar huquqiga zid harakatlariga nisbatan AQSH javobgarligini keltirib chiqaradimi? Yuqorida ko‘rilganidek taraflar bu masalani ham tortishishgan. Bu masala yuzasidan sud nodavlat subyektning har bir harakatining tegishliligi masalasi uchun “samarali nazorat” (effective control) o‘lchamini bayon qilib, ushbu o‘lchamga muvofiq idoraning harakatlarini AQSHga nisbat bermaydi. Sobiq Yugoslaviya Xalqaro Jinoyat Sudi (ICTY) 1999-yilgi Tadij ishi bo‘yicha chiqargan qarorida “umumiy nazorat” (overall control) nomli boshqacha o‘lchamni o‘rtaga tashlagan bo‘lsa-da, BMT Xalqaro Sudi 2007-yildagi Genotsid Konvensiyasining tatbiq etilish bo‘yicha nizoda Tadij ishidagi ICTY chiqargan qarorni tanqid qilgan.

5. 
   Nodavlat subyekt va o‘zini mudofaa qilish huquqi.
   

BMT Xalqaro Sudi 2004-yilgi Falastindagi devor nizosi bo‘yicha bergan konsultativ xulosasida BMT Nizomi 51-moddasining bir davlatning ikkinchi davlatga qurolli hujumi vaqtidagi o‘zini mudofaa qilish huquqi borligini tan olsa-da, Angliyalik sudya Higgins, o‘zining shaxsiy fikrida davlatning qurolli hujum masalasi bo‘yicha cheklov BMT Nizomi 51-moddasi emas, balki Nikaragua nizosi bo‘yicha chiqarigan qarordan kelib chiqqan deya tanqid qilgan. Shunga qaramay BMT Xalqaro Sudi 2005-yildagi Kongo va Uganda o‘rtasidagi ishda Nikaragua nizosi bo‘yicha chiqarilgan qarorni yoqlab, isyonchi ADF guruhining xatti-harakatini Kongoga nisbat bermay, Ugandaning Kongoga nisbatan o‘zini mudofaaa qilish huquqining qo‘llanilishiga oid da’voni rad etgan.
Nazorat savollari

1. 
   Sizningcha, AQSH va Nikaragua o‘rtasidagi ish keyinchalik xalqaro huquqda qanday ahamiyat kasb etgan?
   
2. 
   Nodavlat subyektlarning harakatlari davlat harakatlari sifatida talqin qilingan qanday nizolardan xabardorsiz? Ulardagi talqin bilan mazkur ishdagi talqinning qanday farqi bor?
   
3. 
   Xalqaro odat huquqidagi kuch ishlatmaslik tamoyili hamda davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyili o‘rtasida qanday o‘xshashlik va farqlar mavjud?