Sud qaroriga sharh Ishga doir qo‘shimcha faktlar. Avgustin Maffezini Argentina–Ispaniya o‘rtasidagi ikkitomonlama investitsion shartnomasining (BITning) buzilishi bo‘yicha Ispaniyaning ustidan ICSID Xalqaro arbitrajiga murojaat qilar ekan, uni shunday asoslaydi: SODIGA o‘z harakatlari orqali Ispaniya qirolligiga bo‘lgan ishonchini oqlash maqasadida mazkur loyihaning sarf-xarajatlari haqida noto‘g‘ri ma’lumot berganlikda aybladi. Narxlar aslida baholanganidan ko‘ra yuqori darajada bo‘lganligini ma’lum bo‘ldi40.
Shuningdek, Maffezini ko‘rsatib o‘tdiki, 1991-yilning oxirida Maffazinining shaxsiy bank hisobidan 30 mln ispan pesetasi EAMSAga vaqtincha qarz sifatida SODIGAning EAMSAdagi vakili buyrug‘i bilan noqonuniy o‘tkazib berilgan. Shunda tribunal ruxsatsiz amalga oshirilgan bank pul o‘tkazmasidan tashqari deyarli barcha da’voni chetga surib qo‘ydi41.
Arbitrajda ko‘rsatilishicha, oxirgi vaziyat aslida Ispaniyaga yaxshi ayon edi. Bitimni saqlab qolish, da’vogarga adolatli munosabatda bo‘lish uchun Ispaniya “BITdagi Ispaniyaning majburiyatlari”ni qat’iy belgilab qo‘ygan. Mazkur bitim bekor qilinishining badali sifatida Sud Ispaniyaga Maffezinining bankdagi ko‘rsatilgan pulini va kapitalidagi ulushni to‘lashni buyuradi. Mazkur holat Sud bergan izohning juda ham qisqaligi va kompetsatsiya to‘lovining rad etib bo‘lmaydigan miqdoriga ko‘ra hech qanday muhim ahamiyatli emas edi. Faqat investitsiyadagi ulush miqdori e’tiborni tortadi, chunki sud investor da’vogarning kapitalidagi ulushi qiymatidan turli ko‘rsatkichda foydalangan42.
Mazkur ishda da’vogarning da’vosidagi qo‘shimcha dalillarga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, Davogar Mr Maffezini, ICSID arbitrajida Argentina – Ispaniya BIT bitimi yuzasidan Ispaniyaga qarshi da’vo bilan chiqdi. Investorning fikriga ko‘ra: ular boshlagan loyiha Ispaniya hukumatidan olingan subsidiya va EAMSA hamda SODIGAdan olingan qarz evaziga 1992-yilgacha tugatilishi kerak edi. Lekin, biroz boshqacha holat reallikda yuz berdi. Ya’ni
EAMSA Ispaniyadan yer sotib oldi va kimoyoviy zavod qurishni boshladi. Biroq loyihaning xarajatlari o‘sib borayotgani, EAMSAning moliyaviy qiyinchiliklari tufayli 1992-yil martida Maffezini zavod qurilishini to‘xtatish va EAMSA ishchilarini tarqatib yuborishga buyruq berdi;
1991-yil noyabrda Maffezinining shaxsiy bank hisobraqaminidan 30 mln pesetasi Maffezinining umumiy vakolat doirasida faoliyat yuritayotgan SODIGAning EAMSAdagi vakilining buyrug‘iga asoson bajarilganligi aniqlandi43.
Shuningdek, mazkur ishni yana tahlil qiladigan bo‘lsak, Maffezini 1997-yilda arbitraj e’tiborini SODIGAning to‘lab bo‘lmaydigan qarzlari masalasini hal qilishga qaratganiga guvoh bo‘lamiz. Bunda u quyidagi da’volar bilan chiqadi:
SODIGA ijtimoy tashkilot maqomiga egaligi sababli uning barcha harakatlari, jumladan noqonuniy pul o‘tkazmalari ham Ispaniya hukumatiga ma’lum bo‘lgan;
Loyiha SODIGAning noto‘g‘ri maslahati oqibatida muvafaqqiyatsizlikka ucharagani va unga ketadigan xarajatlar aslida baholanganidan ko‘ra yuqori bo‘lganligini vaj qilib ko‘rsatadi;
SODIGAning atrof-muhitga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha tashkilotning xulosalari natijasida kelib chiqadigan qo‘shimcha soliq va xarajatlar uchun ham javobgar bo‘lishi kerakligini va SODIGA xulosa natijasi chiqishidan avval investitsiya kiritishiga bosim o‘tkazganini ma’lum qiladi;
Maffezini 30 mln ispan pesetasini qarz sifatida EAMSAga o‘tkazishga qarshi edi va bu noqonuniy deb topildi44.
Mazkur ishda yana bir muhim jihat shundan iborat ediki, ushbu vaziyatda SODIGA barcha pullarni to‘lashga majbur bo‘lib, Maffezini esa bu da’vo qilingan zararni qoplashni xohlamas edi.
Ishni ko‘rib chiqish jarayonida Sud hisobraqamdan 30 mln o‘tkazilganidan tashqari barcha da’voni rad etadi. Chunki, mazkur pul o‘tkazmasini Maffezini tasdiqlamaganligi ayon bo‘ldi. SODIGAning EAMSAdagi vakili funksiyalari Ispaniya hukumatiga avvaldan ma’lum bo‘lgan edi. Bu esa aslida bila turib investorning mulkiga daxl qilish edi. Shu sababli ham Sud mazkur holatni BITning Ispaniya tomonidan buzilishi deb baholadi va ishni Maffezinining foydasiga hal etdi45.
“Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim” qoidasining mazmuni.
“Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim” deganda, davlat biror-bir davlat yoki uning fuqarolariga, tovarlariga nisbatan uchinchi bir davlat yoki uning fuqarolari, tovarlariga nisbatan taqdim etadigan qulayliklardan kam bo‘lmagan qulayliklar taqdim etishi tushuniladi. “Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim” qoidalari azaldan dengiz savdolari to‘g‘risidagi konvensiyalarda mavjud bo‘lgan va ular davlatlarga boshqa davlatlar va ularning fuqarolariga “Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim”ni taqdim etish majburiyatini yuklagan. “Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim” qoidasi davlatlarga aniq belgilangan standartlar asosida qulayliklar taqdim etuvchi majburiyat hisoblanmish “adolatli va xolis munosabatda bo‘lish” qoidasidan farq qiladi. Chunki bunda uchinchi mamlakatga taqdim etiladigan qulaylikka qarab shartnoma sheriklaridan bo‘lgan davlatga nisbatan taqdim etiladigan qulayliklarning darajasi ham o‘zgaradi. Masalan, A davlati B davlati bilan ikkitomonlama investitsion shartnoma imzolab, uning investorlariga ma’lum bir qulayliklarni taqdim etadi. Keyinroq, A davlati C davlati bilan ham huddi shunday ikkitomonlama investitsion shartnoma imzolaydi va uning investorlariga ham bir qancha qulayliklar taqdim etadi. Agarda, A davlatning C davlatga va uning fuqarolariga nisbatan taqdim etgan qulayliklari B davlatga hamda uning fuqarolariga taqdim etgan qulayliklaridan ko‘proq deb topilsa, A davlat B davlat hamda uning fuqarolariga ham huddi shunday qulayliklarni yaratib berishi lozim. Demak, bunday vaziyatda A davlat hamda C davlat investori o‘rtasida nizo chiqqan taqdirda, A va C davlat o‘rtasidagi shartnoma asosiy shartnoma sifatida nizoni hal etish uchun tatbiq etiladigan bo‘lsa (basic treaty), A va B davlat o‘rtasidagi shartnoma esa uchinchi taraf shartnomasi (third-party treaty) sifatida nizoga tatbiq etiladi. Bundan xulosa qilish mumkinki, bir davlatga va uning fuqarolariga taqdim etilgan “Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim”, boshqa bir davlat va uning fuqarolariga taqdim etilgan “Eng ko‘p qulaylik tug‘diruvchi rejim”dan ham qulayroq bo‘lsa, aynan qulayroq rejim nizoni hal etishda qo‘llaniladi va bu shartnoma qoidalarini yanada takomillashib borishiga zamin yaratadi. Bundan tashqari, ma’lum bir davlat tomonidan bu rejimga amal qilinishi ko‘plab xorijiy mamlakatlar investorlariga nisbatan tenglikni saqlashga yordam beradi hamda o‘zaro savdo, investitsion munosabatlarda mustaqillik va raqobatni ta’minlab beradi.
