A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

 

---

419
15.4-jadval. Respublika tashqi savdo aylanmasida yuqori ulushga 
ega davlatlar (mln. AQSH dollari) 
 
Davlat nomi 
Tashqi 
savdo 
aylanmasi 
Eksport Import 
Tashqi savdo 
aylanmasi 
ulushi, % o‗zgarish 
sur‘ati, % 
Xitoy 
4 429,0 
1 937,2 2 491,8 
19,2 
129,3 
Rossiya 
4 178,3 
1 532,7 2 645,6 
18,1 
120,1 
Qozog‗iston 
2 136,4 
1 039,8 1 096,6 
9,3 
144,6 
Turkiya 
1 520,6 
619,7 
900,9 
6,6 
140,0 
Koreya 
1 288,5 
67,4 
1 221,1 
5,6 
134,0 
Germaniya 
526,0 
31,9 
494,1 
2,3 
112,8 
Afg‗oniston 
473,8 
472,4 
1,4 
2,1 
110,9 
Latviya 
336,7 
31,2 
305,5 
1,5 
163,7 
AQSH 
331,9 
22,8 
309,1 
1,4 
196,0 
Ukraina 
325,8 
74,3 
251,5 
1,4 
170,5 
Belarus 
316,9 
10,0 
306,9 
1,4 
262,6 
Qirg‗iziston 
285,0 
185,2 
99,8 
1,2 
145,1 
Tojikiston 
282,5 
165,8 
116,6 
1,2 
158,5 
Yaponiya 
278,3 
27,3 
251,0 
1,2 
250,9 
Eron 
228,5 
135,8 
92,7 
1,0 
112,4 
Frantsiya 
224,3 
135,3 
89,0 
1,0 
115,8 
Hindiston 
206,6 
17,1 
189,5 
0,9 
156,1 
15.5. Mintaqada xorijiy investitsiyalarni jalb etish borasida amalga 
oshirilgan ishlar 
2017–2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 
beshta ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasiga asosan keyingi 
yillardagi davlat dasturida tarkibiy o‗zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy 
iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya 
qilish 
hisobiga 
uning 
raqobatbardoshligini 
oshirish 
yo‗nalishida 
korxonalarning mablag‗lari, O‗zTTJ, tijorat banklari krediti, xorijiy 
investitsiya va kreditlar hisobiga 2017–2021 yillarda umumiy qiymati 40 
milliard AQSH dollari miqdoridagi 649 ta investitsiya loyihasini nazarda 
tutuvchi tarmoq dasturlari amalga oshirilmoqda.
Jumladan, «2018 yilda 18 ta davlatlararo rasmiy tashriflar amalga 
oshirildi va 52 milliard dollarlik 1 ming 80 ta loyiha bo‗yicha kelishuvlarga 

---

420
erishildi. Jahon banki, evropa tiklanish va taraqqiyot banki, Islom va osiyo 
taraqqiyot banklari, boshqa xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlikdagi 
investitsiyalar hajmi 8,5 milliard dollarni tashkil etdi. Bugungi kunda 
yurtimizda, chet el investitsiyalari hisobidan qiymati 23 milliard dollarlik 
456 ta loyiha amalga oshirilmoqda» 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoev 2019 yil uchun 
mo‗ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga 
Murojaatnomasida investitsiyalarga alohida to‗xtalib, «Jahon tajribasi 
shuni ko‗rsatadiki, qaysi davlat faol investitsiya siyosatini yuritgan bo‗lsa, 
o‗z iqtisodiyotining barqaror o‗sishiga erishgan. shu sababli ham 
investitsiya – bu iqtisodiyot drayveri, o‗zbekcha aytganda, iqtisodiyotning 
yuragi, desak, mubolag‗a bo‗lmaydi. Investitsiya bilan birga turli soha va 
tarmoqlarga, hududlarga yangi texnologiyalar, ilg‗or tajribalar, yuksak 
malakali mutaxassislar kirib keladi, tadbirkorlik jadal rivojlanadi», deb 
ta‘kidlab o‗tdi
69
.
Investitsiyalar barcha xalqaro operatsiyalarni amalga oshirishda kichik 
korxonalar va mikrofirmalar uchun muhim ahamiyatga ega. Xorijiy 
investitsiyalar asosida moliyaviy muammolarni echish uchun murojaat 
qilinadi. Xorijiy korporatsiyalarning moliyaviy bo‗limlari mablag‗laridan 
qisqa muddatli investitsiyalar qatorida yuqori foyda olish maqsadida 
foydalanish moddiy manfaatdorlikni belgilashga olib keladi. Bunday 
investitsiyalar ko‗pincha xususiy tadbirkorlar kapitaliga asoslangan bo‗ladi, 
ba‘zida esa ular o‗z qimmatbaho qog‗ozlarini chiqaradi va xorijiy 
qimmatbaho qog‗ozlarini sotib oladi.
O‗zbekiston bugungi kunda investitsiyalarning kirib kelishiga tayyor 
turgan mam lakat hisoblanadi. Bu erda olib borilayotgan mahalliy siyosat, 
tinchlikning saqlanishi, makroiqtisodiy ko‗rsatkichlardagi ijobiy holat – 
bularning barchasi xorijiy in- vestitsiyalarni faol jalb etishda asosiy omil 
bo‗lib xizmat qiladi. Mana shunday vaziyatning mavjudligi xorij 
investorlarida ham katta qiziqish uyg‗otayotganligi bejiz emas.
O‗zbekiston xorijiy investorlar bilan tengma-teng iqtisodiy aloqalar 
olib borish asosida sherikchilik munosabatlarini o‗rnatmoqda. Har qanday 
investitsiyalar mamlakatimizga kirib kelishiga yo‗l qo‗yilmaydi. Agar ular 
69
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning 2019 yil uchun mo‗ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy 
Majlisga Murojaatnomasi. https://kun.uz 

---

421
mamlakatimiz iqtisodiyotiga, uning rivojlanishiga keng imkoniyatlar 
yaratsa, bunday xorijiy investitsiyalar albatta qo‗llab-quvvatlanadi.
Jahon tajribasi shuni ko‗rsatmoqdaki, qulay investitsiya muhitini 
shakllantirmasdan va xorijiy investitsiyalarni milliy iqtisodiyotga faol jalb 
etmasdan turib, bozor iqtisodiyotiga o‗tayotgan mamlakatlar jahon 
iqtisodiy 
hamjamiyatiga 
muvaffaqiyatli 
integratsiyalasha 
olmaydi. 
O‗zbekiston rahbariyatining mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va 
xususiylashtirish, tadbirkorlik va biznesni rivojlantirish sari tutgan izchil 
yo‗li xorijiy investitsiyalarni mamlakat iqtisodiyotiga jalb etish jarayonini 
faollashtirish uchun real shart-sharoit yaratmoqda.
Milliy iqtisodiyot tuzilmasini tubdan o‗zgartirishning hozirgi 
bosqichida bevosita xorjiy investitsiyalar katta qiziqish uyg‗otmoqda. 
Ularni jalb etishning asosiy usullari quyidagilardir: 
– qo‗shma korxonalar ochish (shu jumladan, xorijiy investorlarga 
o‗zbek emitentlari aktsiyalar paketlarini sotish yo‗li bilan); 
– O‗zbekiston hududida butunlay xorijiy kapitalga tegishli 
korxonalarni ro‗yxatdan o‗tkazish; 
– kontsessiyalar asosida xorijiy kapitalni jalb etish; 
– xorijiy investorlarni mamlakatning muayyan mintaqalariga faol jalb 
etishga qaratilgan erkin iqtisodiy zonalarni (EIZ) ko‗paytirish.
Hozirda jalb etilgan xorijiy investitsiyalar tuzilmasini tahlil etish shuni 
ko‗rsatmoqdaki, bunday investitsiyalarning katta qismi eksportga 
mo‗ljallangan tarmoqlarga – yoqilg‗i-energetika majmuasi, neft-kimyo, 
oltin qazib olish va paxtani qayta ishlash sanoatiga yoxud o‗z-o‗zini 
qoplash muddatlari qisqa bo‗lgan va ko‗p fond talab qilmaydigan yuqori 
rentabelli loyihalarga: savdo, telekommunikatsiya, umumiy ovqatlanish, 
yirik shaharlarda ofis va mehmonxona binolari qurish, oziq-ovqat sanoati 
va moliya xizmatiga yo‗naltirilmoqda.
O‗zbekistonda 
iqtisodiyotni 
rivojlantirish 
maqsadida 
xorijiy 
investitsiyalarni jalb etishni boshqarish, rag‗batlantirish va qo‗llab-
quvvatlash siyosati kompleks tarzda amalga oshirilmoqda. Bu jarayonni 
muvaffaqiyatli yuritish uchun respublikada qator farmonlar, qonunlar va 
me‘yoriy hujjatlar qabul qilindi.
Ular orasida Prezidentning 2018 yil 1 avgustdagi «O‗zbekiston 
Respublikasida investitsiya muhitini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari 
to‗g‗risida»gi PF-5495-sonli Farmoni ham muhim ahamiyatga ega bo‗ladi. 
Ushbu me‘yoriy hujjat mamlakatda to‗g‗ridan-to‗g‗ri investitsiya- larni jalb 

---

422
etish uchun eng qulay investitsiya muhitini shakllantirish maqsadida iqti- 
sodiyotni liberallashtirish, davlat boshqaruvini isloh qilish, tadbirkorlik 
subyektlari faoliyatiga aralashuvni cheklash, litsenziyalash va ruxsat berish 
tartib-taomillarini qisqartirish va soddalashtirish, tovarlar (ishlar va 
xizmatlar)dan erkin foydalanishni ta‘minlash, shuningdek, hududlarda 
zarur infratuzilmani yaratishni ta‘minlaydigan huquqiy asosni yanada 
mustahkamlaydi.
Ana shu qonun-qoidalarga asoslanib, pul kreditlarining taqchilligi 
tufayli milliy iqtisodiyotni rivjlantirishga xorijiy investitsiyalarni jalb 
qilishda kuchli rag‗batlantiruvchilik tadbirlarini olib borish davom 
etmoqda.
Bu tadbirlar orasida chet el investorlariga davlat tomonidan kafolat 
beruvchi yo‗nalishlar ham mavjudki, bular quyidagilardan iborat:
– milliylashtirish va rekvizitsiyadan saqlangan holda, siyosiy xavf-
xatarni sug‗urta qilish;
– subyektlarning foydasi va olgan boshqa mablag‗larini chet el 
valyutasida chegaradan (boshqa davlatlarga) o‗tkazish;
– makroiqtisodiy barqarorlikni ta‘minlashda investitsiya uchun qulay 
muhit yaratish;
– joriy investitsiyaning keyingi holati yomonlashsa, investitsiya 
kiritilgan vaqtdan boshlab qabul qilingan qonunlarning uzoq muddat 
davomida qo‗llanilishini ta‘minlash;
– investorlarning huquqlari tasodifiy holatlarda buzilgan taqdirda 
davlat organlari orqali keltirilgan zararlarni to‗lash;
– respublika banklarida har qaysi valyutada cheksiz hisob raqamlarini 
ochish;
– respublika hududida sug‗urta kompaniyalarini xorijiy kapital 
ishtirokida tashkil etish.
Chet el investitsiyasi jalb qilingan kichik korxona (yirik korxona bo‗lsa 
ham) daromadining ma‘lum qismi soliqdan ozod qilinadi. Chunki bunday 
kichik korxonalarga ishlab chiqarishni kengaytirishda investitsiya va yangi 
texnologiyani joriy qilish uchun imkoniyat yaratish maqsadga muvofiqdir.
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, islohotlarni chuqurlashtirish, yangi 
ishlab chiqarish quvvatlari va asosiy fondlarni yaratish, mamlakat 
iqtisodiyotining tarmoq va sohalarida amalda faoliyat yuritayotgan texnika 
va texnologiyalarni yangilash, ularni qo‗llab-quvvatlash investitsion 
jarayonlarni nechog‗lik to‗g‗ri va samarali amalga oshirishga bog‗liq. shu 

---

423
boisdan ham, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik 
jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, qishloq xo‗jaligi, transport-
kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga 
qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borishga alohida e‘tibor 
qaratilmoqda. 
Buning 
uchun 
markazlashgan, 
markazlashmagan 
jamg‗armalar 
mablag‗lari, 
xorijiy 
investitsiyalar 
va 
kreditlarni 
o‗zlashtirishga hamda ulardan samarali foydalanish masalalariga urg‗u 
berilmoqda.
Mamlakat 
iqtisodiyotini 
tarkibiy 
o‗zgartirish, 
tarmoqlarni 
modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga doir loyihalarni 
amalga oshirish uchun investitsiyalarni jalb qilish borasida bajarilayotgan 
ishlar alohida e‘tiborga loyiq. Jumladan, O‗zbekiston Respublikasida 
asosiy kapitalga yo‗naltirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish manbalari 
bo‗yicha tahlil qiladigan bo‗lsak, 2008 yilda xorijiy investitsiyalar va 
kreditlar 2170,2 million AQSH dollarini tashkil etgan bo‗lsa, 2017 yilga 
kelib 3348,2 million AQSH dollariga etgan, bu esa ularning hajmi 2008 
yilga nisbatan 130 foizga oshganligidan dalolat beradi. 
2017–2018 yillarda O‗zbekiston Respublikasiga to‗g‗ridan-to‗g‗ri va 
boshqa xorijiy investitsiya va kreditlar hisobidan amalga oshirilgan 
investitsiya loyihalariga misol sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: – 
Qandim konlar guruhini ishlab chiqarishga tayyorlash va gazni qayta 
ishlovchi zavodning qurilishi; – Xauzak va shadi konlarini ishlab 
chiqarishga tayyorlash, shuningdek, Quvachi-olot konlarini kengaytirish; – 
Xisor investitsiya bloki va Ustyurt hududida mahsulotni taqsimlash 
bo‗yicha bitim asosida konlar bilan ishlash va uglevodorod qazib 
chiqarishni tashkil etish; – Hojisayat gaz kondensati konini, Dengizko‗l, 
Hojidavlat va sharqiy olot gaz kondensati konlarini ishlab chiqarishga 
tayyorlash; – uyali aloqa tizimini rivojlantirish, kengaytirish, texnik va 
texnologik qayta jihozlash; – milliy mobil aloqa operatori tarmog‗ini 
yaratish. 
O‗zbekiston 
Respublikasida 
asosiy 
kapitalga 
kiritilgan 
investitsiyalarning umumiy xajmi 2008 yilda 9555,9 milliard so‗mni 
tashkil etgan bo‗lsa, 2017 yilga kelib 68423,9 milliard so‗mni, 2018 yilning 
uch choragida 71068,1 milliard so‗mni tashkil etgan. Jumladan, mos 
ravishda jami investitsiyalar tarkibida xorijiy investitsiya- lar va kreditlar 
2008 yilda 2863,9 milliard so‗mni, 2017 yilda 17146,5 milliard so‗mni va 
2018 yilning uch choragida 17770,6 milliard so‗mni tashkil etganligini 

---

424
ko‗rishimiz mumkin. Bu esa, o‗z o‗rnida xorijiy investitsiyalar hajmi 
yildan yilga o‗sib borayotganligini ko‗rsatadi. 2018 yil (yanvar-sentyabr)da 
jami asosiy kapitalga yo‗naltirilgan investitsiyalar (71068,1 milliard so‗m) 
tarkibida xorijiy investitsiyalar va kreditlar (17770,6 milliard so‗m) 25 
foizini tashkil etmoqda. 
O‗zbekiston 
Respublikasida 
asosiy 
kapitalga 
yo‗naltirilgan 
investitsiyalarni moliyalashtirish manbalari, o‗sish sur‘ati foizlarda, 
milliard so‗mda 2008 yildan 2018 yil o‗sish dinamikasi keltirilgan (15.4- 
jadval).