A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

8.3. Transport korxonalarini rivojlantirish istiqbollari 
Yuqorida aytib o‗tilganidek, temir yo‗l transporti jahondagi barcha 
mamlakatlar iqtisodiyotining muhim aloqa vositasi bo‗lib hisoblanadi. 
Mamlakatimiz uchun esa uning ahamiyati yana ham katta. Chunki, 
Respublika chetga chiqish uchun zarur bo‗ladigan suv yo‗llaridan olis 
bo‗lganligi uchun temir yo‗l transporti mamlakatni jahon mamlakatlari 
bilan bog‗lab turuvchi asosiy vositadir. Ayni vaqtda temir yo‗l transporti 
doirasida mavjud bo‗lgan muammolarni aniqlash va ularni hal qilish 
yo‗llarini topa bilish muhim ahamiyatga ega.
Hozirgi kunda jamiyat tuzilamasi tubdan isloh qilinmoqda. Alohida 
e‘tibor muayyan sohalarni hususiylashtirishga qaratilmoqda. 
Jamiyatning asosiy faoliyat yo‗nalishlari quyidagilardir: 

tarqatish vat temir yo‗l orqali yuklarni yetkazib berish; 

temir yo‗l vagonlarini sozlash va texnik xizmat ko‗rsatish; 

yo‗lovchi, sayyohlik tashishlar; 

xizmat ko‗rsatish, lokomotiv va vagon parkini yangilash. 

Jamiyat uchun ustuvor yo‗nalish quyidagi sarmoya loyihalarini 
amalga oshirish hisoblanadi: 

optik tolali liniyalar yordamida aloqa kanallarini mustahkamlash; 

yangi harakatlanuvchi tarkib sotib olish (elektrovoz va vagonlar) 
hamda mavjudlarini modernizatsiya qilish; 

yangi temir yo‗l liniyalarini qurish; 

---

244

temir yo‗llarni elektrlashtirish; 

yo‗llarni kapital ta‘mirlash loyihalarini amalga oshirish, jamiyat 
zavodlarida yo‗lning ustki qurilmasi elementlarini ishlab 
chiqarishni tashkil qilish va h.z 
Jamiyatda sarmoyaviy qo‗llab quvvatlashni talab qiladigan bir necha 
loyihalar mavjud bo‗lib, ular amalga oshirilgan taqdirda sarmoyachiga 
katta foyda olib kelishni va‘da qiladi. 
«O‗zbekiston temir yo‗llari» AJ 1993 yildan beri Temir yo‗l 
Hamkorlik Tashkiloti a‘zosidir. Jamiyat Xalqaro Temir yo‗llari Ittifoqi va 
Osiyo va Tinch okeani hududidagi BMTning Iqtisodiy komissiyasi bilan 
uzviy aloqaga ega. 
«O‗zbekiston temir yo‗llari» AJ TRASEKA (Evropa-Kavkaz-Osiyo 
transport koridori) loyihasining Evropa Ittifoqi Komissiyasi TASIS dasturi 
bilan hamkorlikda ish olib bormoqda. 
1994 yil 7 noyabr yaratilganidan buyon «O‗zbekiston temir yo‗llari» 
AJ 20 yildan ortiq davr mobaynida O‗zbekiston Respublikasining tuzilishi-
shakllantirish va iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim bo‗g‗ini 
hisoblanadi. Barqaror rivojlanish, barqarorlik, innovatsion texnologiyalarni 
joriy etish, va «O‗zbekiston temir yo‗llari» AJ korxonalarining iqtisodiy va 
sanoat rivojlanishining o‗sish dinamikasining oshishi O‗zbekiston 
Respublikasining butun iqtisodiyoti va transport sohasining rivojlanishi 
uchun qulay shart-sharoitlar yaratmoqda. 
Temir yo‗l transporti mavjud bo‗lgandan beri va faoliyati davomida 
O‗zbekiston iqtisodiyotining boshqa tarmoqlari bilan yaqindan hamkorlik 
qiladi. Uning asosiy vazifalaridan biri iqtisodiyot ehtiyojlarini qondirish 
uchun o‗z vaqtida yuk va yo‗lovchi tashishni ta‘minlash hisoblanadi. Bu 
boradagi ishlar turli ko‗rinishlarda amalga oshirilmoqda va O‗zbekiston 
Respublikasi temir yo‗l tarmog‗ini o‗tkazish va tashish imkoniyatlarini 
maksimal xavfsizligini ta‘minlashga qaratilgan. 
Yuk va yo‗lovchi tashish shakllantirish, temir yo‗ldan foydalanish 
xarajatlarni optimallashtirish, poezd harakatining xavfsizligini ta‘minlash 
xalqaro shartnomalar doirasida xorijiy sheriklar bilan yaqin hamkorlikda 
amalga oshirilmoqda. 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyodagi strategik geografik 
o‗rinni egallashi va mintaqadagi geosiyosiy rivojlantirish markazi 
ekanligini hisobga olib, asosiy tranzit yo‗laklarini qit‘amizning Shimoliy 
va Janubiy Sharq va G‗arbni bog‗lovchi O‗zbekiston Respublikasi hududi 

---

245
orqali o‗tgan. Bu AJni rivojlantirishni rejalashtirishda va qo‗shimcha 
o‗rganishga va optimallashtirishga muhtoj bo‗lgan muammolarni 
aniqlashda muhim omil hisoblanadi . 
Temir yo‗l transporti qo‗shni davlatlar bilan iqtisodiy aloqalarni 
amalga oshirishda muhim rol o‗ynaydi, hozirgi kunga kelib «O‗zbekison 
temir yo‗llari» AJ nafaqat MDH mamlakatlari a‘zolari bilan balki chet el 
mamlakatlari bilan temir yo‗l sohasida hamkorlik to‗g‗risida ikki 
tomonlama kelishuvga egadir. 
Jamiyat shuningdek Xalqaro temir yo‗l ittifoqi (UIC, Frantsiya), 
BMTning Osiyo va Tinch okeani hududi va Markaziy Osiyo uchun 
iqtisodiy va ijtimoiy komissiyasi (UNESCAP), Osiyo tarraqiyot banki 
doirasida Markaziy Osiyo hududiy iqtisodiy hamkorlik (CARES), temir 
yo‗l tashkilotlari hamkorligi (OSJD, Polsha), Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti 
(ECO, Eron), MDHga a‘zo davlatlarning temir yo‗l transporti bo‗yicha 
kengashi kabi tashkilotlari bilan faol hamkorlik qiladi. 
O‗zbek temir yo‗llarining zamonaviy texnik uskunalar bilan 
jihozlanganligi, geografik joylashuvi Evropa-Osiyo xabarlarida muhim 
bog‗lovchi omil hisoblanadi. U Xitoy, Yaponiyani MDH mamlakatlari, 
Eron, Turkiya va Evropa bilan transport aloqalarini ta‘minlashda muhim 
ahamiyat kasb etadi. Tarixiy Ipak yo‗lini qayta tiklashda O‗zbekiston 
Respublikasi va uning temir yo‗llari muhim ahamiyatga ega o‗rin egallaydi 
yoki TRASEKA transport yo‗lagi, Osiyodan Evropaga qisqa va arzonroq 
yo‗nalish hisoblanadi. 
2006 yil noyabr oyida Pusan shahrida (Janubiy Koreya) transport 
bo‗yicha Xalqaro konferentsiya o‗tkazish jarayonida O‗zbekiston temir 
yo‗l ma‘muriyati rahabari tomonidan Transosiyo temir yo‗llari tarmog‗i 
bo‗yicha hukumatlararo kelishuvi imzolandi. Agar transosiyo temir yo‗llari 
doirasidagi hamkorlikning amaliy ahamiyatini e‘tiborga olinsa, hamda 
O‗zbekiston Respublikasi geografik joylashuv sababiga ko‗ra dengiz 
portlariga to‗g‗ridan to‗g‗ri chiqishga ega emasligi ushbu hujjatning 
imzolanishi O‗zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy aloqalarini temir 
yo‗l transporti ta‘minoti takomillashuviga sabab bo‗ladi. 
O‗zbekiston temir yo‗llari» AJning xalqaro turistik yarmarkalarda 
ishtirok etishi muhim ahamiyatga ega, bu yarmarkalarda Hamdo‗stlik va 
chet el mamlakatlarining yuzlab mashhur turistik firmalari taqdim 
etilgandi. 
Bu 
savdo 
maydonlarida 
jamiyat 
nomidan 
«O‗ztemiryo‗lyo‗lovchi» AJ temir yo‗l transportida turistik tashishlarni 

---

246
tashkillashtirish 
sohasida 
o‗z imkoniyatlarini ko‗rsatmoqda. Bu 
imkoniyatlardan biri bu jahon standartlarining barcha talablariga javob 
beradigan yangi rusumdagi yo‗lovchi vagonlarda yo‗lovchilarni tashish 
hisoblanadi. «O‗zbekiston temir yo‗llari» AJ turli xalqaro tashkilotlar, 
firmalar, kompaniyalar, MDH davlatlari temir yo‗l ma‘muriyatlari, Boltiq 
va uzoq horij vakillarini qabul qiladi. Muzokaralarda ikki tomonlama 
hamkorlik, tashishlarni tashkil qilish, material va ehtiyot qismlar bilan 
ta‘minlash, yangi liniyalar va inshootlarni qurish, investitsiya dasturi va 
ko‗pgina boshqa masalalar ko‗rib chiqilmoqda. 
Hozirda Butunjahon Banki, Osiyo taraqqiyot banki, Yapon xalqaro 
hamkorlik agentligi (JICA), Evropa qayta qurish va rivojlanish banki 
(EBRR), KfB Banki (Germaniya), Eksimbank (KXR) jamiyatning jiddiy 
hamkorlari bo‗lib kelmoqda. Shu bilan birga «Patentes Talgo L.S.» 
(Ispaniya), «Jeysmar» (Frantsiya), «Plasser end Toyrer» (Avstriya), 
«CNTIC» va «CRTG» (Xitoy), «BELAM» (Latviya), «Sumimoto, 
«Marubeni», «Shimidzu», «Kanimatsu» (Yaponiya) va boshqa mashhur 
firmalar tomonidan jamiyatga katta qiziqish bildirilgan. 
Temir yo‗llar mintaqa ichida joylashganligi sababli, biz xalqaro tashish 
sifatini oshirgan va yetkazish muddatlarini qisqartirgan holda, bu sohada 
hamkorlikni rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. 
Mintqada ayni vaqtda qishloq avtomobil yo‗llari, shaharlar, shahar 
posyolkalari, qishloqlar va ovullar ko‗chalarining holati bilan bog‗liq 
bo‗lgan bir qator muammolar hal etilmasdan qolmoqda, ushbu avtomobil 
yo‗llarining aksariyat qismi belgilangan sifat va xavfsiz harakatlanish 
talablariga javob bermaydi. 
Yangi turar joy mavzelarining barpo etilishi, shaharlarning 
kengaytirilishi, transport vositalari sonining jiddiy ko‗payishi mintaqaviy 
avtomobil yo‗llari holatini tubdan yaxshilash yuzasidan amaliy chora-
tadbirlar ko‗rishni talab qiladi. 
Tuman va shaharlarning yo‗l tashkilotlari yo‗l-ta‘mirlash texnikasi, 
moddiy-xomashyo resurslari bilan etarli darajada ta‘minlanmagan, har yili 
ajratilayotgan mablag‗lar xo‗jaliklararo qishloq avtomobil yo‗llarini, 
shaharlar, shahar posyolkalari, qishloqlar va ovullar ko‗chalarini zarur 
darajada saqlash va ta‘mirlash ishlarining sifatli bajarilishini ta‘minlash 
uchun etarli emas. 

---

247
2017 yil 14 fevraldagi «Yo‗l xo‗jaligini boshqarish tizimini yanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida»gi farmoni muhim ahamiyat 
kasb etmoqda. 
Farmonga muvofiq
46
, avtomobil yo‗llari sohasida yagona texnik 
siyosatni olib borish, avtomobil yo‗llari tarmoqlarini rivojlantirish va 
takomillashtirish istiqbollarini belgilash, xalqaro tranzit yo‗laklarini 
shakllantirish, umumiy foydalanishdagi hamda ichki yo‗llarni ta‘mirlash 
kabi vazifalar qo‗mitaning asosiy yo‗nalishlari etib belgilangan.
Hududlardagi mintaqaviy yo‗llarni kapital va joriy ta‘mirlash ishlari 
qo‗mita tasarrufidagi tuman yo‗l xo‗jaligi korxonalariga biriktirilgan. 
Mamlakatimizning ba‘zi hududlaridagi ta‘mirtalab yo‗llar aholi va 
transport 
harakatiga 
noqulayliklar 
tug‗dirmoqda. 
Bu 
aholi 
va 
foydalanuvchilar e‘tiroziga sabab bo‗lmoqda. 
Mintaqaviy avtomobil yo‗llarining yo‗l qoplamalari holatini zarur 
darajaga keltirish, yo‗l-transport infratuzilmasini yanada takomillashtirish, 
aholining hayot faoliyati uchun, ayniqsa, qishloq joylarida qulay shart-
sharoitlar yaratish, shuningdek, mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlarini va 
hududlarini istiqbolli rivojlantirish maqsadida 2017 yilning 14 fevralida 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining «2017-2018 yillarda mintaqaviy 
avtomobil yo‗llarini rivojlantirish dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari 
to‗g‗risida»gi qarori qabul qilindi va 2017−2018 yillarda mintaqaviy 
avtomobil yo‗llarini rivojlantirish dasturini tasdiqlangan. 
Ushbu yillar dasturda 2017−2018 yillarda 5454 km, jumladan, 2017 
yilda — 2700 km, 2018 yilda — 2754 km xo‗jaliklararo qishloq avtomobil 
yo‗llari, shaharlar, shahar posyolkalari, qishloq va ovullarning ko‗chalarini 
kapital va joriy ta‘mirlandi. 
Jumladan, Qoraqalpog‗iston bo‗yicha 295 km, Andijon viloyati 
bo‗yicha — 324 km, Buxoro- 439 km, Jizzax — 222 km, Qashqadaryo — 
679 km, Navoiy — 216 km, Namangan — 309 km, Samarqand — 479 km, 
Surxondaryo — 535 km, Sirdaryo — 267 km, Toshkent — 516 km, 
Farg‗ona — 520 km, Xorazm — 321 km va Toshkent shahri bo‗yicha — 
332 km yo‗llar va ko‗chalarni ta‘mirlandi. Biroq bu ko‗rsatkichlar va ushbu 
sohada amalga oshirilayotgan ishlarning jami mamlakat bo‗yicha 184 ming 
km.ni tashkil etadigan avtomobil yo‗llarini ta‘mirlangan, zamonaviy 
46
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 14 fevraldagi «Yo‗l xo‗jaligini boshqarish tizimini yanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida»gi Qarori. Manbaa uzA. 

---

248
talabga javob beradigan mahalliy ichki yo‗llarni qismini 60 foiziga ham 
etmaydi. 
Bu borada kamchiliklardan biri avtotransport ho‗jaliklari holati bilan 
bog‗lab ko‗rsatish mumkin. Xususan: 
- avtotransport ho‗jaliklarini modernizatsiya qilish zamonaviy talablar 
darajasida emasligi, sohada ilg‗or axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 
va intellektual transport tizimlari etarli darajada joriy etilmayotganligida; 
- og‗ir yuk tashuvchi avtotransport vositalarining harakatdagi tarkibi 
parkining eskirganligi yuqoriligicha qolayotganida; 
mamlakatning avtotransport xizmatlari eksporti va tranzitini oshirish 
salohiyatining 
imkoniyatlari 
va 
zaxiralaridan 
to‗laqonli 
foydalanilmayotganligida ko‗rish mumkin. 
Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun birgina 2017-2018 yillarda 
xo‗jaliklararo qishloq avtomobil yo‗llari, shaharlar, shahar posyolkalari, 
qishloq va ovullarning ko‗chalarini joriy ta‘mirlash ishlarini bajarish uchun 
mintaqaviy yo‗llarni ta‘mirlashga ixtisoslashtirilgan tashkilotlarni 330 ta 
yo‗l texnikasi bilan ta‘minlandi. 
Shuningdek ushbu dasturda mavjud respublika xo‗jaliklararo qishloq 
avtomobil yo‗llari, shaharlar, shahar posyolkalari, qishloq va ovullar 
ko‗chalarini 
bosqichma-bosqich 
xatlovdan 
o‗tkazish 
va 
ularni 
pasportlashtirish, bu boradagi ishlar natijalari bo‗yicha elektron 
ma‘lumotlar bazasini yaratish belgilangan. 
2018 yilda «Obod qishloq» dasturi doirasida respublikaning 159 ta 
tumanidagi 417 ta qishloqning me‘moriy qiyofasini tubdan yangilash va 
hududlarni kompleks rivojlantirish maqsadida ulardagi yo‗l-transport 
infratuzilmasi, muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlari va ijtimoiy soha 
obyektlarida qurilish va obodonlashtirish ishlari amalga oshirildi.
Xususan umumiy uzunligi 5 476 kilometrdan iborat mintaqaviy yo‗llar 
(ichki ko‗chalar)ni ta‘mirlash va rekonstruktsiya qilish ishlari amalga 
oshirilgan. Bu boradagi ishlarni davlat darajasida e‘tiborda ekanligi albatta 
yo‗llarimizni yildan-yilga yaxshilanib borishiga xizmat qiladi.