A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

 
7.4. Mintaqa qishloq xo‗jaligini isloh qilish jarayoni 
Mamlakatimizda 
2017-2021-yillarga 
mo‗ljallangan 
Harakatlar 
strategiyasida belgilangan vazifalarni ijrosiga muvofiq agrar sektorni 
modernizatsiyalash va intensiv rivojlantirish, qishloq xo‗jaligini yanada 
isloh qilish va mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini mustahkamlash borasida 
muayyan ishlar amalga oshirildi.
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 12 fevraldagi 
«Qishloq va suv xo‗jaligi davlat boshqaruvi tizimini tubdan 
takomillashtirish bo‗yicha tashkiliy chora-tadbirlar to‗g‗risida»gi PF-5330-
son 
Farmoniga
 muvofiq O‗zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‗jaligi 

---

209
vazirligi negizida Qishloq xo‗jaligi vazirligi va Suv xo‗jaligi vazirligi 
tashkil etildi. 
Ushbu vazirlikni ikkiga ajratilishi qishloq xo‗jaligi, oziq-ovqat 
xavfsizligi va suv iste‘moli sohalarida haqiqiy holatni va rivojlanish 
istiqbollarini chuqur tahlil qilish asosida ularni strategik rejalashtirish 
siyosati bo‗yicha ta‘sirchan ishlarni yo‗lga qo‗yish, mazkur yo‗nalishlar 
bo‗yicha boshqaruv tizimini tubdan takomillashtirish imkoniyatini yaratadi. 
O‗zbekiston Fermerlari kengashi O‗zbekiston Fermer, dehqon 
xo‗jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi sifatida qayta tashkil etildi.
Davlat statistika qo‗mitasi ma‘lumotlariga ko‗ra, 2018 yilda qishloq 
xo‗jaligida 6 124,1 ming tonna don ekinlari ishlab chiqarildi, 2 410,7 ming 
tonna kartoshka kavlab olindi, 8 661,4 ming tonna sabzavotlar, 1 607,2 
ming tonna oziqbop poliz, 2 090,0 ming tonna mevalar va rezavorlar, 1 
313,6 ming tonna uzum yig‗ib olindi. 
Dehqon 
(shaxsiy 
yordamchi) 
xo‗jaliklari 
dehqonchilik 
mahsulotlarining aksariyat turlarini asosiy ishlab chiqaruvchilari bo‗lib 
qolmoqda, hisobot davrida kartoshka umumiy hajmining 84,8 %i, 
sabzavotlarning 74,7 %i, polizning 56,2 %i, mevalar va rezavorlarning 61,3 
%i, uzumning 53,7 %i ular tomonidan ishlab chiqarildi. Don ekinlarining 
esa asosiy qismi fermer xo‗jaliklari tomonidan ishlab chiqarildi, ishlab 
chiqarilgan ushbu mahsulot hajmining 81,2 %i ular hissasiga to‗g‗ri keladi. 
Ishlab chiqarilgan qishloq xo‗jaligi mahsulotlarining umumiy xajmida 
chorvachilik mahsulotlarining ulushi 42,7 foizni tashkil etdi. 2018 yilning 
yanvarsentyabr oylarida barcha turdagi xo‗jaliklar tomonidan tirik vaznda 1 
788,8 ming tonna go‗sht, 7 830,1 ming tonna sut, 5 368,2 million dona 
tuxum, 30,2 ming tonna jun ishlab chiqarildi.
43
2017 yildan boshlab g‗alladan bo‗shagan qariyb 1 million gektar 
maydonga sabzavot, kartoshka, poliz va dukkakli ekinlar ekilmoqda va 
qariyib 5 million tonnadan ortiq mahsulot etishtirilishi yo‗lga qo‗yildi.
Ispaniya, Polsha, Niderlandiya, Gretsiya, Rossiya, Xitoy, Janubiy 
Koreya, Turkiya, Vetnam va Indoneziya davlatlarining ilg‗or tajribasidan 
keng foydalanishga alohida e‘tibor qaratilmoqda.
Shuningdek, mamlakatimizda birinchi marta shafran kabi noan‘anaviy 
ekin ekish yo‗lga qo‗yildi, soya ekish kengaydi. Qishloq xo‗jaligi 
43
O‗zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‗mitasi qishloq xo‗jaligi va ekologiya statistikasi boshqarmasi 
ma‘lumotlari. Manbaa stat.uz. 

---

210
mahsulotlarining 132 ming tonnasi qayta ishlanib, 100 million dollarlik 
tayyor mahsulot, 856 million dollarlik 724 ming tonna ho‗l meva eksport 
qilindi. 
Chorvachilik tarmog‗ini rivojlantirish dasturlari doirasida baliq, asal 
etishtiriladigan, parranda, echki, qoramol boqiladigan ko‗plab xo‗jaliklar 
faoliyati yo‗lga qo‗yildi. Zotdor qora bayir otlarini ko‗paytirish va ot 
sportini rivojlantirish maqsadida Qashqadaryoda yangi yilqichilik 
kompleksi tashkil etildi. Toshkent viloyatida va boshqa hududlarda ham 
bunday majmualar barpo qilinmoqda.
Pillachilikda yuqori hosil olishda muhim ahamiyatga ega bo‗lgan, 
ammo deyarli yo‗qolib borayotgan an‘analar qayta tiklanmoqda. 
Qimmatbaho hom ashyo bo‗lgan ipak etishtirishning mutlaqo yangi tizimi 
yo‗lga qo‗yildi. O‗tgan yil mamlakatimizda birinchi marta pilladan yiliga 
ikki marta hosil olish tajribasi sinovdan o‗tkazildi va ijobiy natija berdi. 
Har bir viloyatda pilla xom ashyosini qayta ishlab, tayyor mahsulot olish 
maqsadida to‗g‗ridan-to‗g‗ri chet el investitsiyalari jalb qilindi va ipakni 
qayta ishlashga ixtisoslashgan 10 ta korxona ishga tushirildi.
Baliqchilik sohasini tiklash uchun «O‗zbekbaliqsanoat» uyushmasi 
tashkil etildi. Uning tizimiga 3 ming 600 ta baliqchilik xo‗jaligi kiritildi. 
580 ming gektar tabiiy va 28 ming gektar sun‘iy ko‗llarda 100 ming 
tonnadan ortiq baliq etishtirildi.
Asalarichilik 
sohasini 
rivojlantirish 
maqsadida 
O‗zbekiston 
asalarichilar uyushmasi tashkil etilib, unga asal etishtiradigan 14 mingdan 
ortiq tadbirkor a‘zo bo‗ldi. 
Suv tejaydigan texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan tadbirlar 
qo‗llab-quvvatlanib, 
ularning 
tashabbuskori 
bo‗lgan 
xo‗jalik 
va 
tashkilotlarga qo‗shimcha imtiyoz va preferentsiyalar berildi. Natijada, 
bugungi kunda qariyb 240 ming gektar maydonda ana shunday 
texnologiyalar, jumladan, 28 ming gektar erda tomchilatib sug‗orish 
texnologiyasi joriy qilindi. 
2013 — 2017 yillar davrida sug‗oriladigan yerlarning meliorativ 
holatini yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish Davlat 
dasturiga muvofiq 5443 kilometr kollektor-drenaj shoxobchalari, 751 ta tik 
drenaj quduqlarini qurish va rekonstruktsiya qilish, 72,2 ming kilometr 
kollektor-drenaj tarmoqlarini, 2907 ta tik drenaj quduqlari, 75 ta meliorativ 
nasos stantsiyalari va boshqalarni ta‘mirlash hamda qayta tiklandi, 1745 
kilometrdan ko‗proq irrigatsiya tizimlari, 388 kilometr novli sug‗orish 

---

211
shoxobchalari, 135 ta gidrotexnika inshootlari, umumiy hajmi sekundiga 
49,6 kub metr suv chiqaradigan nasos stantsiyalari qurilishi va ularni 
rekonstruktsiya qilindi. 
Natijada, kuchli va o‗rtacha sho‗rlangan maydonlar 149,4 ming 
gektarga kamaydi, sizot suvlar sathi yer yuzasiga yaqin (2 metrgacha) 
joylashgan maydonlar 302,9 ming gektarga qisqardi, 897 ming gektardan 
ko‗proq maydonning meliorativ holatini saqlash chora-tadbirlari amalga 
oshirildi, sug‗oriladigan 1,3 million gektardan ko‗proq yerlarning suv 
ta‘minoti yaxshilandi. 
Shu bilan birga, sug‗oriladigan yerlarning meliorativ holatini 
yaxshilashni va suv resurslaridan oqilona foydalanishni ta‘minlash 
bo‗yicha qabul qilingan kompleks chora-tadbirlarga qaramay: 
4487 kilometr irrigatsiya tizimi kanallarini, 5250 kilometr sug‗orish 
tarmog‗ini, 3636 ta gidrotexnika inshootini, 495 ta nasos stantsiyalari 
(agregatlari)ni va 1500 ta tik sug‗orish quduqlarini, shuningdek, 7500 
kilometr kollektor-drenaj shoxobchalarini, 13 ta meliorativ nasos 
stantsiyalari hamda 185 ta tik drenaj quduqlarini rekonstruktsiya qilish va 
qurish talab etiladi; 
167 ming gektar sug‗oriladigan yerlarning suv ta‘minoti nihoyatda past 
darajada qolmoqda, 1957 ming gektar sug‗oriladigan yerlarni turli darajada 
sho‗r bosgan, shu jumladan, 542 ming gektari o‗rtacha va 99 ming gektari 
kuchli sho‗r bosgan erlardir. 
Qayd etilgan muammolarni bartaraf etish maqsadida 2018-2019 
yillarda irrigatsiyani rivojlantirish va sug‗oriladigan yerlarning meliorativ 
holatini yaxshilash davlat dasturi qabul qilindi. Unga ko‗ra, sug‗oriladigan 
yerlarning suv bilan ta‘minlanganlik va meliorativ holatini baholashning 
normativ-huquqiy bazasini takomillashtirish, suv resurslarini oqilona 
boshqarish va foydalanishni, irrigatsiya-melioratsiya tadbirlarining o‗z 
vaqtida va sifatli amalga oshirilishini ta‘minlash vazifalari beligilab berildi.