A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

Taksonomik uslub.
Ushbu jarayon muayyan hududni unga 
bo‗ysunuvchi iyerarxik taksonlarga ajratib chiqishdan iborat. Taksonlar - 
iyerarxik pog‗onaning quyi bosqichlarini egallab turgan ma‘muriy-hududiy 
birliklar hisoblanadi. Masalan, viloyatga nisbatan tuman va shaharlar. 
Mintaqaning ishlab chiqarish kuchlarini aniqlashning variant 
uslubi. 
Ushbu usul ko‗pincha rejalashtirish va prognozlashning dastlabki 
bosqichlarida mintaqa uchun ishlab chiqarishni joylashtirish sxemalarini 
ishlab chiqishda qo‗llaniladi. U ayrim hududlarning iqtisodiyotini 
rivojlantirishning turli darajalariga variantlarni ko‗rib chiqish, mintaqalar 
bo‗yicha hududiy iqtisodiy nisbatlarning variantlarini beradi.
Ijtimoiy tadqiqot usullari.
Ushbu usullar guruhi, shuningdek, 
mintaqaviy iqtisodiyotni boshqarishda ham muhim o‗rin egallaydi. Amaliy 
sotsialogiyada ko‗rib chiqilgan vazifalar hududiy iqtisodiyotning 
tarmoqlari va sohalarida prognozlashtirish, rejalashtirish, boshqarishning 
aniq ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarini boshqarishga bog‗liq.
Mintaqa iqtisodiyoti tarmoqlarini rivojlantirish sohasida ijtimoiy 
tadqiqot usullari quyidagi vazifalarni bajaradi:
1) mintaqaviy iqtisodiyotni o‗rganish, tahlil qilish va baholash;
2) hal qilishni talab qiluvchi dolzarb muammolarni aniqlash, uni hal 
qilish uchun yechimlarni ishlab chiqish;
3) sektor yoki mintaqa iqtisodiyotini rejalashtirish va prognozlashtirish 
uchun ustuvor yo‗nalishlar belgilanadigan mezon sifatida xizmat qilishi 
kerak bo‗lgan aniq ko‗rsatkichlar tizimini shakllantirish;
4) 
hududiy 
iqtisodiyotda 
ishlab 
chiqariladigan 
tadbirlar 
va 
islohotlarning mumkin bo‗lgan natijalarini baholash va tahlil qilish;
5) mintaqaning iqtisodiy muammolarini hal qilishda ilmiy qo‗llab-
quvvatlash va amaliy tavsiyalarni ishlab chiqish.
Sotsiologik tadqiqot usullari quyidagilardan iborat:
- hududiy ijtimoiy-iqtisodiy majmuaning turli tarmoqlari va sohalari 
vakillari bilan standartlashtirilgan intervyo‗lar, individual intervyo‗lar 
(ekspertizalar);

---

16
- mintaqalar boshqaruvi elitasi, olimlar va mutaxassislarning 
intervyo‗larini mazmunan tahlil qilish va boshqalar.
Mintaqaviy tadqiqotlarda aholining mintaqaviy hayot standartlarini 
taqqoslash va mintaqaviy ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirishni prognoz 
qilish usullari muhim o‗rin tutadi. Hududlar aholisining turmush darajasini 
tahlil qilish uchun markaziy organlarni sintetik va maxsus ko‗rsatkichlar 
tizimiga asoslangan taqqoslash metodologiyasini ishlab chiqdilar.
Natijada, aholi turmush darajasini hududiy tahlil qilishning asosiy 
maqsadi - turmush darajasining haqiqiy farqlarini va O‗zbekistonning 
barcha hududlari aholisining ehtiyojlarini teng ravishda qondirish 
yutuqlarini aniqlab olish va aholi turmush darajasi hududiy ijtimoiy 
infratuzilmani rivojlantirish bilan bevosita bog‗liqdir.
Shunday qilib, hududiy ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarni o‗rganish 
iqtisodchi olimlarning faol foydalanadigan usullarining keng doirasiga 
asoslangan. 
Mavzuni 
mustahkamlash 
maqsadida 
mintaqa 
iqtisodiyotini 
rivojlantirishda 
2017-2021 
yillarda 
O‗zbekiston 
Respublikasini 
rivojlantirishning 
beshta 
ustuvor 
yo‗nalishi 
bo‗yicha 
Harakatlar 
strategiyasidagi hududiy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning o‗ziga xos
jihatlariga to‗htalib o‗tsak. 
Mamlakatimizda ishlab chiqilgan Xarakatlar strategiyasiga muvofiq 
viloyat, tuman va shaharlarni kompleks va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish, ularning mavjud salohiyatidan samarali va optimal 
foydalanish yuzasidan quyidagi muhim vazifalar belilab olingan
6
: 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirish, xalqning turmush 
darajasi va daromadlarini oshirish uchun har bir hududning tabiiy, mineral-
xomashyo, sanoat, qishloq xo‗jaligi, turistik va mehnat salohiyatidan 
kompleks va samarali foydalanishni ta‘minlash; 
hududlar iqtisodiyotini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish 
ko‗lamini kengaytirish, rivojlanish darajasi nisbatan past bo‗lgan tuman va 
shaharlarni, eng avvalo, sanoat va eksport salohiyatini oshirish yo‗li bilan 
jadal rivojlantirish hisobiga mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish 
darajasidagi farqlarni kamaytirish; 
6
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni bilan tasdiqlangan 2017 — 2021 
yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasi. Manbaa 
Lex.uz. 

---

17
yangi sanoat korxonalari va servis markazlarini tashkil etish, kichik 
sanoat zonalarini tashkil qilish, yirik xo‗jalik birlashmalarining 
mablag‗larini, banklarning kreditlarini va xususiy xorijiy investitsiyalarni 
jalb qilish hisobiga kichik shaharlar va shaharchalarni jadal rivojlantirish; 
sanoat va xizmatlar ko‗rsatish sohasini jadal rivojlantirish hisobiga 
subventsiyaga qaram tuman va shaharlarni kamaytirish va mahalliy 
byudjetlarning daromad bazasini kengaytirish; 
sanoat korxonalari va boshqa ishlab chiqarish 
obyektlarini 
joylashtirishga qulay shart-sharoitlar yaratish, xususiy tadbirkorlikni keng 
rivojlantirish hamda aholining turmush sharoitini yaxshilash maqsadida 
hududlarning ishlab chiqarish, muhandis-kommunikatsiya va ijtimoiy 
infratuzilma tarmoqlarini yanada rivojlantirish va modernizatsiya qilish. 
Yuqorida qayd etilgan fikr va mulohazalardan ko‗rinib turibdiki, bozor 
munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishi mamlakat iqtisodiyoti 
hududiy tashkil etilishi bilan chambarchas bog‗liq. Mintaqaviy iqtisod va 
siyosatning 
nazariy 
va 
amaliy 
muammolarini 
o‗rganish (renta 
munosabatlari, hududiy ijtimoiy jarayonlar va h.k.) iqtisodiyotning nazariy 
asoslarini yanada boyitadi, yangi ilmiy xulosalar chiqarish imkonini beradi.