A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

6.2. Mintaqada sanoat ishlab chiqarishning ijtimoiy ixtisoslashuvi 
Mamlakat ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishiga ularni 
umumlashtirish va ijtimoiy mehnat taqsimoti jarayonlari sezilarli ta‘sir 
ko‗rsatadi. Sanoatni kontsentratsiyalashtirish va kombinatsiyalashtirish 
ijtimoiy mehnatni yirik korxonalarda mujassamlashtirishni ifodalasa, 
ixtisoslashtirish hamda kooperativlashtirish esa sanoat tarmoqlari tarkibida 
mehnat 
taqsimoti 
va 
ularning 
hamkorligini 
ifodalaydi. 
Mehnat 
taqsimotining rivojlanish darajasi va uni umumlashtirish jamiyat ishlab 
chiqarish kuchlari hamda munosabatlarining takomillashishida o‗z aksini 
topadi. Ishlab chiqarishni tashkil etishning bu shakllari mustaqillik tufayli 
va milliy iqtisodiyotni isloh etish, erkinlashtirish munosabati bilan o‗z 
mohiyati va mazmunini, maqsad ia vazifalarini anchagina o‗zgartirdi. 
Ayniqsa ishlab chiqarishni kontsentratsiyalashtirish, kichik va o‗rta 

---

162
korxonalarning 
paydo 
bo‗lishi 
munosabati 
bilan 
ular 
o‗rtasida 
uyg‗unlashuv yuzaga keldi. 
Sanoatda ishlab chiqarishni ijtimoiy tashkil etishning shakllariga 
quyidagilar kiradi:

Kontsentratsiyalashtirish;

mahalliylashtirish;

iqtisoslashtirish;

diversifikatsiyalashtirish;

kooperativlashtirish;

kombinatsiyalashtirish;
Ishlab 
chiqarishni 
kontsentratsiyalashtirish
— bu mahsulot 
tayyorlash, ish bajarish yoki xizmat ko‗rsatishni eng yirik korxonalarda 
to‗plash jarayonidir. Uning bir necha turlari mavjud. Ular agregat, 
texnologik, tashkiliy xo‗jalik va korxonalarni yiriklashtirish shakllarida 
ifodalanadi.
Agregat 
shaklida 
ishlab 
chiqarishni 
kontsentratsiyalashtirish 
dastgohlarning quvvatini oshirishdir, ya‘ni agregatlarning unumdorligini 
yuqori darajaga hamda ma‘lum xildagi mahsulotlarni ishlab chiqarishning 
umumiy quvvatida yuqori unumdor agregatlar salmog‗ini ko‗paytirishdir. 
Bu jarayon sanoatning yetakchi, ayniqsa, elektroenergetika, metallurgiya, 
kimyo, yoqilg‗i va qurilish materiallari tarmoqlarida sezilarli. 
Kontsentratsiyalashtirishga texnologik jihatdan o‗xshash ishlab 
chiqarishlarning quvvatini oshirish orqali erishish mumkin. Masalan, 
metallurgiyada - cho‗yan, po‗lat eritish, prokat ishlab chiqarish, 
to‗qimachilikda — yigirish, to‗qish, bo‗yash, mashinasozlikda - quyuv, 
mexanik ishlov berish, yig‗uv jarayonlarining mujassamlashishi.
Korxonalarni va ularning tarkibidagi tsex va uchastkalarni 
yiriklashtirish 
ishlab 
chiqariladigan 
mahsulotning 
yillik 
hajmini 
ko‗paytiradi, mahsulot sifatini yaxshilaydi, mehnat unumdorligini oshiradi.
Yirik korxonalarning afzalliklariga quyidagilar kiradi:

yuqori unumli texnika va innavatsion texnologiyalarni qo‗llash 
va ulardan foydalanish imkoniyatlarining ko‗pligi;

ishlab chiqarish fondlaridan oqilona va samarali foydalanish;

xodimlar mehnat unumdorligining yuqoriligi;

sanoatga ishlab chiqarish samaradorligini oshiradigan eng yangi 
fantexnika yutuqlarini, o‗zlashtirishga ta‘sir ko‗rsatadigan quvvatli 

---

163
konstruktorlik, texnologik va ilmiy-tadqiqot laborotoriyalari, byurolarini 
tashkil etish imkoniyatlar;

mahsulot birligiga to‗g‗ri keladigan asosiy va yordamchi xizmat 
ko‗rsatish harajatlarining pastligi va h.k.