A ashirov, sh. Atadjanov

Rossiya etnologiya maktabining shakllanishi. 1
846-yilda Rus 
geografiya jamiyatining tuzilishi natijasida Rossiyada etnografiya 
yo‘nalishidagi dastlabki tadqiqotlarga asos solingan. Ushbu 
jamiyatning asosiy maqsadlaridan biri Rossiyaning mustamlaka 
mintaqalari tabiati, tabiiy boyliklari, o‘tmish tarixini tadqiq etish 
bilan birga mazkur mintaqaiarda yashovchi xalqlarning etnik 
xususiyatlarini, milliy qadriyatlarini o‘rganish boMgan. Ayniqsa,
12

---

Chor Rossiyasi m a’muriarining Sibir, 0 ‘rta Osiyo, Kavkazga 
bo‘lgan qiziqishlari natijasida mazkur hududlarni o‘rganish 
uchun tashkil etilgan qator kompleks ekspeditsiyalarga hukumat 
tom onidan moliyaviy ko‘mak berilishi mustamlaka xalqlar 
turmush tarzi, milliy an’analari va etnografiyasiga oid muhim 
m a’lumotlarning yig‘ilishiga sabab bo‘lgan.
Rus etnografiyasi m aktabining shakllanishida m ashhur 
sayyoh va tadqiqotchi olim Mikluxo Maklayning xizmati 
beqiyosdir. U o ‘z tadqiqotlarida insoniyatning ajdodlari bir 
ekanJigini, turli irqlar va xalqlar orasida jismoniy hamda psixologik 
farqlar nisbiy emasligini isbotlashga harakat qilgan. Olimning 
yozishicha, xalqlar orasidagi farq ularning tabiiy va ijtimoiy 
sharoitlari bilan izohlanadi. Mikluxo Maklay o‘z hayotining ko‘p 
davrini Yangi Gvineya papauslari va Okeaniya xalqlari orasida 
o‘tkazib, ularning turmush tarzi, moddiy va m a’naviy mada- 
niyatini o ‘rganish orqali irqchilik nazariyasiga qarshi ishonarli 
ma’lumotlar, dalillarni yig‘ishga muyassar bo‘lgan.
Sobiq sovetlar davrida mazkur fan asosan, tavsifiy xarakterga 
ega bo‘lganligi bois etnografiya deb yuritilgan. Qolaversa, bu ilm 
ham boshqa qator ijtimoiy-gumanitar fanlar singari kommunistik 
mafkura uchun xizmat qilgan. Bu davrda mamlakatda, asosan, 
yagona sovet xalqini yaratish to ‘g‘risidagi g‘oya ustun bo‘lganligi 
bois etnograf olimlar ham o‘zlarining asosiy diqqat-e’tiborlarini 
ko‘proq sovetlar davri etnografiyasini o‘rganishga qaratganlar. 
Umuman olganda, bu davrdagi ko‘plab tadqiqotlar maxsus siyosiy 
buyurtmalarni bajarish xarakterida bo‘lib, etnik rivojlanishning 
barcha jarayonlarini yoritib bera olmas edi. Ayniqsa, bu davrda 
etnik tarix, etnik ong, etnik o‘zlikni anglash, etnomilliy qad- 
riyatlar, etnomadaniyat, etnoslararo jarayonlar kabi etnolo­
giyaning asosiy muammolarini tadqiq qilish ma’lum m a’noda 
cheklab qo'yilgan edi. Lekin, o‘z o‘rnida shuni ham e’tirof etish 
kerakki, Mikluxo Maklay nomidagi Etnografiya instituti (ho­
zirgi Rossiya FA Etnologiya va antropologiya instituti. — A.A.) 
nafaqat sobiq Ittifoq doirasida, balki dunyo miqyosida ham 
mazkur yo‘nalishda tadqiqotlar olib borgan ilmiy markazlardan 
biri sifatida faoliyat ko‘rsatgan.