A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

Inkasso topshiriqnomalari bilan hisob-kitoblarda
hujiatlammg aylanish tartibi
Agrobankning
Oqtosh bo'limi
3
l
2
Soliq boqimandaligi
Тшпап Davlat soliq
Respublika yoki
mavjud xo'jalik
inspeksiyasi
mahalliy davlat
subyekti
budjeti
Tuman Davlat soliq inspeksiyasi belgilangan soliqlami o‘z vaqtida 
tolamagan xo‘jalik subyektlariga nisbatan inkasso topshiriqnomalarini 
banklarga taqdim etadi (1), tijorat banklari xo‘jalik yurituvchi 
subyektning hisobvaraglda mablagiar mavjud boisa, inkasso 
topshiriqnomasida ko‘rsatilgan summani so‘zsiz ravishda respublika 
yoki mahalliy davlat budjetiga o‘tkazadi (2), va tolovchiga bu haqda
70

---

xabar beradi (3). Agar mablag4 yetarli bo‘lmasa yoki umuman mavjud 
bolm asa toiov hujjatlari ikkinchi kartotekaga kirim qilinadi, ushbu 
hujjatlar to‘lovchining hisobvarag‘ida mablagiar paydo bo‘lib, tolovlar 
amalga oshirilgunga qadar hisobga olib boriladi.
Inkasso 
topshiriqnomalari 
bilan 
hisob-kitoblami 
amalga 
oshirilmaganligi iqtisodiy jarayonlaming ijobiy tashkil etilganligi va 
xo‘ja!ik subyektlarining soliqlar bo‘yicha tolovlami o‘z vaqtida amalga 
oshirayotganligidan dalolat beradi.
3.4.5. Cheklar bilan hisob-kitoblar
Hisob-kitob cheklari asosan aholi o‘rtasida boladigan savdo 
munosabatlarida keng qollanilib, Davlat tijorat xalq banki bolimlari 
amaliyotida uchraydi. Shuni ta’kidlash lozimki, hisob-kitob cheklari 
bilan tolovlar naqd pulsiz shaklda amalga oshirilib, ulami naqd pulga 
aylantirish taqiqlanadi.
Tijorat banklari o‘rtasida cheklar bilan hisob-kitoblaming asosan 
qo ld a amalga oshirilishi, mijozning hisobvaraglni debetlash orqali 
mablag‘ni 
o‘tkazib 
berish lozimligi, 
bank boiim ida vakillik 
hisobvaraglda mablagiar taqchilligi paytida qabul qilingan cheklar 
bo‘yicha tolovlami o‘z vaqtida amalga oshirilmasligi, cheklaming 
y o ld a yo'qolishi va ayrim hollarda rekvizitlarining aniq bilinmasligi va 
to‘g ‘ri rasmiylashtirilmaganligi kabi muammolar mavjud.
Hisob-kitob cheki bu mijozning xizmat ko‘rsatuvchi bankka chek 
beruvchining hisobvaragldan chek qabul qiluvchining hisobvaraglga 
ma’lum miqdordagi mablagiami o‘tkazib berish uchun bankning 
maxsus blankasida - bankka bergan topshirigldir.
Chek blankalari tijorat banklari buyurtmasiga ko‘ra tayyorlanadi. 
Bunda chek raqami va seriyasi, bank - emitentning nomi va firma 
belgisi bosma usulidayoziladi.
Hisob-kitob cheklari faqat tovar va xizmatlar uchun xo‘jalik 
subyektlari va jismoniy shaxslar orasidagi naqd pulsiz hisob-kitoblar 
qilishda qollaniladi.
Hisob-kitob 
chekining 
maksimal 
summasini 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi Markaziy banki o‘matadi, minimal summasi esa tijorat 
banklari tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi.
Jismoniy shaxs naqd pul hisobiga yoki bankdagi omonati hisobidan 
hisob-kitob cheki olish uchun bankka murojaat etadi (1), bank jismoniy 
shaxs topshirgan naqd pul yoki omonat hisobidagi mablagiar evaziga
71

---

hisob-kitob chekini beradi (2), jismoniy shaxs hisob-kitob chekini savdo 
tashkiloti yoki xizmat ko‘rsatuvchi korxonaga taqdim etadi (3) va 
ehtiyoji uchun zarur bo‘lgan tovarlami oladi (4), savdo yoki xizmat 
ko‘rsatuvchi tashkilot sotilgan tovar uchun mablagiami undirish uchun 
chekni o‘z bankiga taqdim etadi (5), bank bolim i chekdagi summani 
savdo tashkiloti hisobvarag‘iga o‘tkazganligini tasdiqlovchi hujjatni 
beradi (6).